i Chmielowski oraz jako poeci i pisarze – Prus, Orzeszkowa, Sienkiewicz, Asnyk, Konopnicka, W. Gomulicki, A. Dygasiński, A. Sygietyński. Najwyższe osiągnięcia artystyczne i intelektualne literatury postyczniowej stanowi powieść realistyczna, którą generacja pozytywistów stworzyła zarówno w jej współczesnej, jak i historycznej odmianie. Przyniosła ona światowy sukces Sienkiewicza, Prusowi, Orzeszkowej, pozostała trwałą pozycją w literaturze narodowej i podstawą wykształcenia ogólnego w Polsce; z niej też biorą początek prawie wszystkie linie ewolucyjne powieści polskiej. Taką samą wartość reprezentuje nowelistyka pozytywistyczna.
Realizm
Realizmem w literaturze nazywamy metodę polegającą na wiernym i obiektywnym opisywaniu rzeczywistości. W węższym znaczeniu terminu „realizm” używa się do określenia prądu literackiego, który powstał w latach dwudziestych XIX wieku we Francji. Realizm rozwinął się później w drugiej połowie XIX stulecia i „zadomowił się” w literaturze europejskiej. Do najważniejszych pisarzy realistycznych zaliczamy między innymi: Balzaka, Stendhala, Gogola, Dostojewskiego, a z polskich Prusa i Orzeszkową.
Naturalizm
Prąd literacki, który powstał we Francji w XIX wieku i rozprzestrzenił się na inne kraje Europy, pojawił się także w Stanach Zjednoczonych. Powieści naturalistyczne nosiły znamiona dokumentalizmu (o estetyce skrajnie mimetycznej) – były fotograficznym opisem rzeczywistości. Fikcja literacka została ograniczona na rzecz przekazania problematyki społecznej. Wprowadzono także nowe typy bohaterów – ludzi pochodzących z najniższych warstw społecznych (miejska biedota, chłopstwo), a nawet z marginesu. Tematem utworów stały się zaś sprawy związane z ich codzienną egzystencją. Akcentowano niesprawiedliwość społeczną i powszechny
