odrębne hasła programowe, wyrastające z potrzeb społeczeństwa zacofanego i wyniszczonego ideowo, intelektualnie i materialnie przez ponad stuletnią niewolę. Podstawowe składniki tego programu stanowiły hasła: pracy organicznej (wszechstronnego, ekonomicznego i kulturalnego rozwoju „organizmu” społecznego – przy zachowaniu tzw. realizmu politycznego, tj. rezygnacji, przynajmniej na czas najbliższy z dążeń niepodległościowych) oraz pracy u podstaw (działalności głównie oświatowej, nad rozwojem najniższych warstw społecznych, przede wszystkim chłopów).
Program literacki pozytywizmu
Program literacki pozytywizmu przeciwstawił romantycznemu pojęciu wieszcza postulowany ideał pisarza-obywatela, pracującego dla społeczeństwa i podlegającego krytyce i ocenie, a romantycznej koncepcji twórczości jako natchnienia – pracę literacką opartą na wiedzy i świadomym, „naukowym” zbieraniu materiału obserwacyjnego. Wyznacznik wartości dzieła stanowiła jego tendencja zgodna z założeniami utylitaryzmu, dzieło miało zatem jak najwierniej ilustrować tezę autora. Literatura miała pełnić głównie funkcję wychowawczą, przez co miała przyczynić się do likwidacji skutków powstania styczniowego i reedukacji społeczeństwa w duchu nowoczesnej nauki i nowoczesnych ideałów społecznych. Zadania te realizować miała głównie powieść, uznana za najdogodniejszy gatunek wypowiedzi; ceniono również inne formy narracyjne , np. szkic powieściowy, nowelę, opowiadanie a także gatunki publicystyczne. Inne rodzaje literackie – dramat, liryka – pozostawały poza zakresem zainteresowań młodych pozytywistów, nierozumiejących propagandowo-wychowawczych walorów poezji.
Najwybitniejsi przedstawiciele pozytywizmu
Najwybitniejszymi przedstawicielami pozytywizmu byli: jako ideologowie i teoretycy – Świętochowski
