"Pan Tadeusz", polska epopeja narodowa, opowiada o perypetiach przedstawicieli polskiej szlachty z terenów Litwy. Główną osią fabuły jest dawny zatarg między Soplicami a Horeszkami, wywodzący się od zabicia przez Jana Soplicę Stolnika, który nie godził się na jego małżeństwo ze swą córką, Ewą Horeszkówną. Czyn ten pociągnął za sobą konsekwencje, które poznajemy w utworze: zmianę tożsamości Jacka Soplicy i wdzianie przez niego mnisiego habitu, wychowywanie jego syna, Tadeusza, przez Sędziego, spór o dawny zamek Horeszków i plany małżeństwa Tadeusza i Zosi, córki dawnej ukochanej Soplicy. Wszyscy główni bohaterowie pochodzą ze szlachty, a ponieważ różnią się między sobą, obraz tej grupy społecznej nakreślony jest bardzo szeroko i barwnie. Szlachta stała się wręcz osobnym bohaterem - zbiorowym.
Opisywaną grupę społeczną można podzielić na kilka kategorii. Pierwszą z nich stanowi magnateria i arystokracja, należą do nich Hrabia, Podkomorzy i wspominany kilkakrotnie w poemacie Stolnik. Grupa ta z jednej strony pochwalana jest za przywiązanie do tradycji, kultywowanie dawnych obyczajów, wielki patriotyzm i aktywne uczestnictwo w ważnych dla kraju wydarzeniach - Podkomorzy jest "ostatnim, co tak poloneza wodzi", Stolnik był aktywnym przeciwnikiem zaborcy, Hrabia na własny koszt wystawił pułk wojska i zasłużył się podczas walk w oddziałach Dąbrowskiego. Jednak grupa ta posiada także liczne wady: magnaci pogardzają ludźmi niższego stanu, a nawet mniej od nich zamożną szlachtą, bywają zaślepieni dumą rodową, dbają o swoje interesy, nie zważając na nieszczęścia innych, a młode pokolenie arystokracji goni za obcą modą, stawiając ją ponad kulturę rodzimą. Hrabia, przedstawiciel młodej magnaterii, to niepoprawny romantyk, wciąż zmieniający obiekty
