Archetyp (gr. archetypon – pierwowzór) – pojęcie przejęte przez teoretyków literatury i sztuki z psychologii Carla Gustava Junga. Jung określał nim pierwotne wzorce postaw, które wpisane są w sferę zbiorowej nieświadomości (i utrwalane w niej przez powtarzające się doświadczenia), wspólne wszystkim ludziom. Archetypy są niezmienne i determinują widzenie świata oraz zachowanie. Ujawniają się przede wszystkim w mitach i wierzeniach.
Mityczne archetypy
Prometeusz – archetyp jednostki stającej do beznadziejne walki w obronie społeczności. Tytan Prometeusz walczył o prawa ludzi przeciwko bogom, za co rozgniewany Zeus przykuł go do skał Kaukazu.
Ikar – archetyp marzyciela, który ignoruje niebezpieczeństwo i przez swoją lekkomyślność sprowadza na siebie nieszczęście.
Mityczny Ikar zignorował ostrzeżenia swojego ojca, Dedala, i na skrzydłach zrobionych z piór i wosku wzleciał zbyt blisko Słońca. Żar roztopił wosk, a Ikar runął do morza.
Demeter i Niobe – archetyp czułej matki rozpaczającej po utracie dziecka.
Persefona, córka Demeter, raz w roku rozstawała się z matką, by trzy miesiące spędzić w królestwie podziemnym.
Dzieci Niobe zostały zabite przez boskie rodzeństwo Apollona i Artemidę, ponieważ kobieta naśmiewała się z ich matki, Latony, że zdołała urodzić tylko dwoje dzieci.
Syzyf – archetyp bezsensownego trudu.
Syzyf został skazany na wtaczania pod wysoką górę ogromnego głazu. Za każdym razem, gdy zbliżał się do szczytu, głaz staczał się w dół.
Odyseusz – archetyp tułaczki oraz wytrwałego podążania do celu mimo przeciwności.
Odyseusz był jednym z bohaterów walczących w wojnie trojańskiej. Jego powrót do rodzinnej Itaki trwał dziesięć lat, w czasie których stracił wszystkich towarzyszy i musiał się zmierzyć ze śmiertelnymi niebezpieczeństwami.
Penelopa – archetyp niezłomnej wiernoś
Mityczne archetypy
Prometeusz – archetyp jednostki stającej do beznadziejne walki w obronie społeczności. Tytan Prometeusz walczył o prawa ludzi przeciwko bogom, za co rozgniewany Zeus przykuł go do skał Kaukazu.
Ikar – archetyp marzyciela, który ignoruje niebezpieczeństwo i przez swoją lekkomyślność sprowadza na siebie nieszczęście.
Mityczny Ikar zignorował ostrzeżenia swojego ojca, Dedala, i na skrzydłach zrobionych z piór i wosku wzleciał zbyt blisko Słońca. Żar roztopił wosk, a Ikar runął do morza.
Demeter i Niobe – archetyp czułej matki rozpaczającej po utracie dziecka.
Persefona, córka Demeter, raz w roku rozstawała się z matką, by trzy miesiące spędzić w królestwie podziemnym.
Dzieci Niobe zostały zabite przez boskie rodzeństwo Apollona i Artemidę, ponieważ kobieta naśmiewała się z ich matki, Latony, że zdołała urodzić tylko dwoje dzieci.
Syzyf – archetyp bezsensownego trudu.
Syzyf został skazany na wtaczania pod wysoką górę ogromnego głazu. Za każdym razem, gdy zbliżał się do szczytu, głaz staczał się w dół.
Odyseusz – archetyp tułaczki oraz wytrwałego podążania do celu mimo przeciwności.
Odyseusz był jednym z bohaterów walczących w wojnie trojańskiej. Jego powrót do rodzinnej Itaki trwał dziesięć lat, w czasie których stracił wszystkich towarzyszy i musiał się zmierzyć ze śmiertelnymi niebezpieczeństwami.
Penelopa – archetyp niezłomnej wiernoś
