Na stronie używamy cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę na ich wykorzystywanie. Szczegóły znajdziesz w Polityce Prywatności.
ZAMKNIJ X

Mitologia - Motyw Nike

Nike

 

Literatura polska chętnie sięga do mitu o Nike, co ma uzasadnienie w naszej dramatycznej historii, pomaga uzasadnić heroizm, tragizm. Bardzo popularny w literaturze.

 

Ty jesteś jak paryska Nike z Samotraki

 

O miłości nieuciszona

 

Choć zabita, lecz biegniesz z zapałem jednakim

 

Wyciągając odcięte ramiona

 

(Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Nike)

 

Wiersz ten znajduje się w tomiku Pocałunki z 1926 r., ma typową dla całego tomiku formę czterowiersza. Poetkę zainspirowała nie mityczna Nike, ale okaleczona, ekspresyjna rzeźba. Motyw Nike posłużył poetce do ukazania miłości. Rzecz oryginalna: u poetów wcześniejszych barokowych, renesansowych miłość była reprezentowana przez Wenus, amorka – Kupidyna. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, patrząc z dystansem na sprawy uczuć, osiąga nowy efekt porównując miłość do kalekiej rzeźby. Miłość jest jak okaleczona rzeźba. Wiersz ukazuje tragizm zranionej miłości. Motyw Nike staje się pretekstem do refleksyjnego liryku o miłości. Zarazem następuje odwrócenie topos (wzorzec) – bogini zwycięstwa jest w tym wierszu boginią osobistej klęski, a nie boginią zwycięstwa. Można powiedzieć, że kobiecie współczesnej wydaje się być bardziej właściwą patronką miłości – Nike z Samotraki niż zbanalizowana przez literaturę Wenus.

 

Motyw Nike pojawia się bardzo często w poezji współczesnej mówiącej o wojnie. Z tematyką wojenną, cierpieniem, heroizmem bohatera związane są wiersze:

 

1.Nike– Jan Lechoń tom Arias Kurante

 

2.Nike, która się waha– Zbigniew Herbert

 

3.Nike– Antoni Słonimski

 

4.Nike z Samotraki– Leopold Staff

 

Nike- Jan Lechoń

 

Nike Grunwaldu, rosła krakowska dziewczyna

 

Wyszła nocą na pole pod sklepione chmury

 

Za zbroję szmelcowaną, modre chabry wpina

 

I podniósłszy przyłbicę wzniosła się do góry

 

A za nią lekką stopą wznosząc się od ziemi

 

Płynie Nike spod Wiednia skrzydły husarskiemi

 

Słuckie pasy jak wstęgi wkoło niej się plotą

 

A ona dmie przeciągle w długą surmę złotą

 

I kiedy przelatują nad laurów szpalery

 

Nagle szum w wawrzynowej podniósł się gęstwinie

 

Srebrny orzeł wypłynął i wysoko płynie

 

Na wzniesionym ramieniu Nike z Samotraki

 

W świetle księżycowym to świecą to giną

 

Aż wreszcie nad Italią swe skrzydła rozwiały

 

I teraz sypią kwiaty we wszystkich pól chwały

 

Na groby i na Nike spod Monte Cassino

 

Jan Lechoń posłużył się motywem Nike, aby oddać hołd żołnierzom poległym pod Monte Casino. Pojawiają się tu trzy Nike symbolizujące wielkość polskiego oręża: Nike Grunwaldu, pokazana jako krakowska dziewczyna, Nike spod Wiednia ze skrzydłami husarskimi, Nike spod Samosierry, na, której wzniesionym ramieniu płynie srebrny orzeł. Te trzy boginie pokazujące bohaterstwo Polaków w przeszłości spotykają się po to, aby oddać hołd Nike bohaterów ostatniej wojny, nad talią.

 

Antoni Słonimskiego Nike

 

Inaczej pokazany jest motyw ten w wierszu A. Słonimskiego Nike z tomu Wiersze londyńskie. Zestawia dwa na zasadzie dysonansu wyobrażenia Nike: mitologiczne – pełna chwały bogini zwycięstwa i Nike okaleczonej, rzeźby. Poeta odrzuca Nike mitologiczną, gdyż Nike jest dla niego nie tylko symbolem zwycięstwa, ale też i symbolem okrucieństwa wojny.

 

Nie ty mojemu sercu jesteś bliska

 

We krwi brocząca przez pobojowiska

 

Nike zwycięskich plemion.

 

Słonimski uważa, że bliższa naszym doświadczeniom jest Nike z Samotraki, której głowę zwalono z ramion, pisze, że tylko Nike z Samotraki może prowadzić naród potwornie doświadczony przez historię do bohaterskich zrywów.

 

Za tobą Nike spod Samotraki

 

Wiatrem ogromnym porwani

 

Płyniemy oślepłe ptaki.

 

Zbigniew Herbert Nike, która się waha

 

Inaczej jeszcze motywy antyczne interpretuje Herbert, który nawiązuje do tradycji klasycznych często odwołuje się do nich, polemizuje. Wiersz ten mówi również o wojnie.

 

Najpiękniejsza jest Nike w momencie

 

kiedy się waha

 

prawa ręka piękna jak rozkaz

 

opiera się o powietrze

 

ale skrzydła drżą

 

Widzi bowiem

 

samotnego młodzieńca

 

idzie długą koleiną

 

wojennego wozu

 

szarą drogą, w szarym krajobrazie

 

skał i rzadkich krzewów jałowca

 

ów młodzieniec niedługo zginie

 

właśnie szala z jego losem

 

gwałtownie opada

 

ku ziemi

 

Nike ma ogromną ochotę

 

podejść i pocałować go w czoło

 

Ale boi się

 

że on który nie zaznał

 

słodyczy pieszczot

 

poznawszy ją

 

mógłby uciekać jak inni

 

w czasie tej bitwy

 

Więc Nike waha się

 

i w końcu postanawia

 

pozostać w pozycji

 

której nauczyli ją rzeźbiarze

 

wstydząc się bardzo tej chwili wzruszeń

 

Rozumie dobrze

 

że jutro o świcie

 

muszą znaleźć tego chłopca

 

z otwartą piersią

 

zamkniętymi oczyma

 

i cierpkim obolem ojczyzny

 

pod drętwym językiem

 

Wiersz ukazał się w tomie "Struna światła" - 1956 r. Wiersz Herberta posiada dwóch bohaterów: jednym z nich jest Nike, która w przypływie ludzkiego uczucia pragnie zatrzymać młodzieńca, który zginie w bitwie. Ma ochotę podejść i pocałować go w czoło, ale boi się by nie uciekł - chłopiec, który zostanie znaleziony martwy. W tym wierszu Nike jest postacią drugoplanową, wiersz mówi o tragizmie pokolenia Kolumbów skazanego na śmierć przez historię. Herbert w tym wierszu polemizuje z tradycją literacką, która mówiła o słodkiej śmierci dla Ojczyzny. Mówi, że ofiara płacona Ojczyźnie jest gorzka, cierpka - chłopca znajdą z cierpkim obolem Ojczyzny. Tytułowa Nike jest bardzo współczesna, daleka od mitologicznej Nike, jest bardzo ludzka, świadoma tragizmu wojny. Herbert zastanawia się czy jest to bogini zwycięstwa w kontekście II wojny światowej czy Nike klęski. Odchodzi od mitu, polemizuje, uwspółcześnia. Nike wie jak zachować się posągowo, postanawia pozostać w pozycji jakiej nauczyli ją rzeźbiarze, ale jest w niej także bardzo silne pragnienie, zwyczajne, ludzkie, podejść do chłopca, chce go uchronić, ma coś z matki, kochanki, ale musi odgrywać rolę narzuconą jej przez mit. Wiersz ten jest wielką parabolą. Mówiąc o absurdzie wszystkich wojen mit został przez Herberta zakwestionowany. Starożytna bogini, pewna swych racji, walcząc stała się Nike sceptyczną, niepewną swych racji, wahającą się - w tym wyraża się o wiele większy heroizm i tragizm współczesnych bohaterów prowadzonych przez Nike, która się waha.

 

Nike z Samotraki– Leopold Staff

 

W wietrznych fałdach twych wiotkich

 

szat słyszę muzykę

 

Lotu, którego nie prześcigną ptaki

 

Czarująca bogini triumfu, o Nike

 

Co od wieków zdyszana leci z Samotraki

 

Pośpiech potężnych skrzydeł twych powietrze chłoszcze

 

Niosąc zwycięstwo, sławę i liście laurowe

 

Nie pragnę ich. I temu jedynie zazdroszczę

 

Dla, których w porywie swym straciłaś głowę

 

Tom – Martwa pogoda.

 

Wiersze w tym tomie wyrastają z doświadczeń okupacyjnych poety. Wiersz ten jest świadectwem, że poeta nie chce być Tyrteuszem (piewca bohaterów) nawet w tych wierszach, o bolesnych doświadczeniach, pozostaje subtelnym lirykiem próbującym odkryć sens życia, mimo wojny, na przekór wojny. W wierszu tym zostały scalone dwa motywy Nike: motyw kulturowy = motyw rzeźby (potężne skrzydła, brak głowy) i motyw mitologiczny (bogini triumfu).Jednocześnie wprowadza inny bardziej współczesny obraz bogini, który wyraża określenieczarująca bogini triumfu. To określenie sprowadza tę dumną boginię do postaci ludzkiej – kobiety, odnoszącej prywatne triumfy. Nadaje jej ludzkie cechy. Posługuje się kontrastem: zderzenie patosu początkowych wersów pierwszej zwrotki z czwartym wersem Od wieków zdyszana lecisz z Samotraki. Ten potoczny zwrot frazeologiczny – zdyszana lecisz, sugeruje lot oraz codzienne zabieganie. Również żartobliwy moment zawiera druga zwrotka, w której także posłużył się kontrastem – w dwóch pierwszych wersach nawiązuje do rzeźby i bogini, oddaje patos bogini, a kontrastowym zaprzeczeniem jest dowcipna puenta – podmiot liryczny zazdrości temu, dla którego bogini w porywie swym straciła głowę. Na początku strofy pierwszej i drugiej Nike jest boginią zwycięstwa i słynnym posągiem, a w drugiej części staje się uroczą kobietą i raczej boginią miłości.

 

Odyseusz – archetyp wędrownika, tułacza; symbol wiary w przetrwanie. Zmuszony do wzięcia udziału w wojnie trojańskiej podróżował przez 20 lat. Pozostał wierny swojej ojczyźnie – Itace oraz żonie Penelopie (nawiązania i kontynuacje):

 

- Sonety krymskie – Adam Mickiewicz – poeta pielgrzym, nie wiedzący dokąd zmierza, nie potrafiący cieszyć się krajobrazami, które widzi, ponieważ ucieka mu serce w okolice dalekie

 

-Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego– Adam Mickiewicz

 

- hymn „Smutno mi, Boże” Słowackiego – poeta określa się tu mianem pielgrzyma, o swej drodze mówi, że jest sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem

 

-Pielgrzym Norwida – bohater to tułacz, wygnaniec, tęskniący do swej ojczyzny

 

-Odys Leopolda Staffa – poeta utożsamia każdego z Odysem, każdy człowiek powinien dążyć do swej Itaki (określonego celu), mimo, że zazwyczaj koniec podróży jest inny
- Seweryn Baryka w
Przedwiośniu– pielgrzym do ojczyzny, wyśnionej i wyidealizowanej;
-
Latarnik– Henryk Sienkiewicz

 

Dedal – archetyp postawy racjonalnej, pracowitości

 

Ikar – archetyp nierozwagi, marzycielstwa

 

Ikar, nie posłuchawszy zakazu ojca, zachłyśnięty wolnością, podleciał zbyt blisko słońca i woskowe skrzydła wykonane przez Dedala roztopiły się – Ikar zginął.

 

(nawiązania i kontynuacje):

 

- obraz Pejzaż z upadkiem Ikara– Bruegel – ucieczka w świat marzeń nie zawsze daje człowiekowi dobro

 

-Ikar Grochowiaka: realizacja archetypu Ikara w tym utworze polega na dyskusji o roli wyimaginowanego, wyidealizowanego piękna w ludzkim życiu. Piękna należy szukać w rzeczach prostych, nawet brzydkich (twarz i dłonie starej praczki). Porzucenie realiów na rzecz marzeń to ucieczka Ikara – może się zakończyć tragicznie;

 

-Dedal i Ikar– Herberta

 

-Do fraszek– Jan Kochanowski

 

Nie zawżdy do wrót trafi, aż pióra szychtuje

 

Do ramienia, toż ledwe wierzchem wylatuje.

 

-Prawa i obowiązki Różewicza. Nawiązuje on do obrazu Brueghela, snuje refleksje na temat roli artysty w społeczeństwie. Każdy ma prawo wybrać swoja drogę, nie musi odwoływać się do sumienia.

 

- Ernest Bryll Wciąż o Ikarach głoszą: przeciwstawienie dwóch postaw: idealisty Ikara i racjonalisty Dedala. W imię trwałych wartości Bryll odrzuca piękno i jego ulotność. Uważa, że nie powinno się narażać życia w imię bezsensownych choć efektywnych gestów. Takim dla Brylla byłby również powrót Dedala, aby próbować ratować syna.

 

- IKAR JAKO IDEALISTA – młode pokolenie romantyków i pozytywistów: nie liczą się z możliwością klęski, a ponoszą ją, np.:

 

- Doktor Judym z Ludzi bezdomnych– idealista, pełen marzeń, nie ocenia jednak realiów, ponosi klęskę

 

- Kordian – chciał przewodzić spiskowi – okazał się za słaby – poniósł klęskę

 

Syzyf – archetyp sprytu, próby ucieczki przed śmiercią, również archetyp ludzkiego losu Zdradziwszy jakiś sekret Zeusa ściągnął na siebie tym samym jego gniew. Próbował wielu sztuczek aby przechytrzyć bogów. Uwięził Hadesa, później podstępem wrócił na Ziemię, ostatecznie został jednak ukarany – toczy ciężki głaz pod górę, który zawsze, tuż przed szczytem wymyka mu się z rąk. (nawiązania i kontynuacje):

 

-Syzyf– obraz Tycjana

 

-Syzyfowe prace– Żeromski – tytuł wiąże się z sytuacją historyczną Polski (daremny trud Rosjan włożony w zniszczenie świadomości narodowej, próby przeciwstawienia się młodzieży zaborcom)

 

Niobe, Demeter – archetyp matki cierpiącej

 

Nieposłuszną córkę Demeter porwał Hades – Kora sprowadziła nieszczęście zarówno na siebie jak i na matkę. Od tamtej pory przez pół roku Kora była z Hadesem (zima), przed drugie pół – z Demeter (lato).

 

Niobe cieszyła się licznym potomstwem i domagała się czci większej niż ta, którą ludzie oddają Latonie – matce dwojga dzieci. By się zemścić – dzieci Latony zabiły dzieci Niobe – nie doceniła ona macierzyństwa, skamieniała z bólu po utracie potomstwa kontynuacje i nawiązania:

 

- w Trenach Kochanowski odwołuje się do Niobe:

 

Nie dziwie się Niobe, że na martwe ciała

 

Swoich najbliższych dziatek patrząc skamieniała

 

Penelopa – archetyp wiernej żony

 

Czekała na Odyseusza 20 lat, oddalała swe ponowne zamążpójście różnymi sposobami

 

Herakles – archetyp męstwa i siły

 

Miał wiele pozytywnych cech, jednak był bardzo porywczy – w napadzie szału zabił żonę i dzieci. Za karę musiał wykonać 12 prac Eurysteusza. Po ich wykonaniu stał się nieśmiertelny (nawiązania i kontynuacje):

 

-Oda do młodości– Mickiewicz

 

Hej! ramię do ramienia! spólnymi łańcuchy

 

Opaszmy ziemskie kolisko! [...]

 

Dalej, bryło, z posad świata!

 

Nowymi cię pchniemy tory.

 

Narcyz – archetyp miłości egocentrycznej

 

Odrzucił miłość Nimfy Echo i Afrodyta ukarała go – zakochał się we własnym odbiciu w wodzie i umarł z tęsknoty. Po śmierci zamienił się w kwiat.

 

Afrodyta – archetyp piękna, miłości zmysłowej (nawiązania i kontynuacje):

 

- w Ludziach bezdomnych pierwszy rozdział zatytułowany jest Wenus z Milo. Judym, będąc w Luwrze podziwia posąg Afrodyty (Wenus)

 

Nike – archetyp zwycięstwa; bogini zwycięstwa często towarzysząca Zeusowi i Atenie. Przedstawiana jako młoda kobieta ze skrzydłami u ramion (kontynuacje i nawiązania):

 

-Nike, która się waha Herberta. Tu Nike przez chwilę nie jest boginią, lecz człowiekiem,

 

zastanawia się nad losem młodego żołnierza, który ma stanąć do walki i (to wie tylko Nike) – zginąć. Ostatecznie bogini pozostaje niewzruszona. Wiersz ten to polemika ze stereotypowym postrzeganiem bohaterstwa.

 

-Chwila w Troi– Szymborskiej. Przedstawia tu współczesne dziewczynki chude i bez wiary, że piegi znikną z policzków. Marzą o byciu piękną Heleną z Troi, o rycerzach, którzy walczyliby o nie.

 

-Nike– Pawlikowska – Jasnorzewska. Tu nieszczęśliwa miłość porównywana jest do paryskiej Nike z Samotraki, która mimo tragedii zostaje niepokonana.

 

Orfeusz i Eurydyka – symbol miłości po grób (nawiązania i kontynuacje):

 

- Tristan i Izolda – miłość przetrwała nawet śmierć

 

- MIŁOŚĆ ROMANTYCZNA – tragiczna, nieszczęśliwa

 

-Tren XIV– Kochanowskiego

 

Gdzie te wrota nieszczęsne, którymi przed laty

 

Puszczał się w ziemię Orfeusz szukając swej straty?

 

Eros i Psyche – symbol miłości fizycznej i duchowej

 

Mityczne toposy (zakorzenione na trwałe w literaturze motywy)

 

Arkadia – kraina wiecznej szczęśliwości, jako (kontynuacje i nawiązania):

 

- złoty wiek – z mitu o 4 wiekach ludzkości, w którym to człowiek żył bez trosk, zmartwień,

 

chorób, a jego życie było wieczną zabawą

 

- wieś, spokój, przyroda – w RENESANSIE u Kochanowskiego, np. Pieśń świętojańska

 

o Sobótce

 

- dom – Kochanowski Na dom w Czarnolesie. Świat wartości, który daje człowiekowi szczęście, poczucie bezpieczeństwa; grono rodzinne, spokojna starość, ludzka życzliwość;
- natchnienie dla artysty, odpoczynek – Kochanowski „Na lipę”

 

- praca na roli – Rej, Żywot człowieka poczciwego; Praca nie męczy, zawsze jest owocna,panuje dostatek – jest to wyidealizowany wizerunek wsi

 

- dzieciństwo – Adam Mickiewicz Pan Tadeusz(inwokacja i epilog)

 

- przeciwstawienie wizji wojny, pokój – Baczyński

 

- ojczyzna o Przedwiośnie Żeromskiego; dla Seweryna Baryki ojczyzna jest swoistym

 

sacrum, Postrzega ją przez pryzmat mitu o szklanych domach.

 

- o Norwid Moja piosnka

 

Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba

 

Podnoszą z ziemi przez uszanowanie

 

Dla darów nieba... Tęskno mi panie...

 

- o Itace Odysa – Odyseja– Homer

 

- Nawłoć – Przedwiośnie Żeromskiego; beztroskie życie arystokracji

 

- kraina nadniemeńska – Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej

 


Informacje