Z przemianą wewnętrzną, mamy do czynienia w balladzie „Powrót taty”, gdzie herszt zbójecki wzruszony modlitwami dzieci staje się lepszym człowiekiem (bardzo romantyczna jest ta wiara w siłę „pacierzy”). „Pani Twardowska” opowiada o czarach diabła, którego zadaniem wynikającym z cyrografu jest między innymi ożywić namalowanego konia i uczynić wielki gmach z leśnych orzechów. Ballada „Lilije” daje przykład przemiany cerkwi w kwiaty.
Motyw pojawiający się w „Balladach i romansach” bardzo często, związany z wiarą w ingerowanie sił nadprzyrodzonych w ludzkie życie. Przemienieni w kwiaty (tzw. cary) zostają mieszkańcy Świtezi, dawnego litewskiego miasta z ballady o tym samym tytule, zaś sam gród staje się jeziorem. Dzieje się tak za sprawą modlitwy, którą przestraszone najazdem wojsk ruskich kobiety kierują do Boga.
W „Świteziance” dusza niewiernego oblubieńca zostaje zaklęta w drzewo, z kolei w „Rybce” najpierw samobójczyni-Krysia powraca jako ryba, potem ryba staje się syreną karmiącą urodzone za życia dziecko. Niewierny dziedzic i jego bogata żona istnieć będą odtąd jako głaz przypominający dwa ludzkie ciała.
Metamorfoza wynika więc z różnych pobudek. Najczęściej jest karą za grzechy, ale bywa też spełnieniem pragnień, wewnętrznym przebudzeniem czy sposobem na wypełnienie ziemskich obowiązków.
