Poemat "Grażyna, powieść litewska" powstał w 1822 roku. Należy on do wczesnego, wileńsko-kowieńskiego okresu twórczości Adama Mickiewicza. Wydano ją w 1823 roku w Wilnie w II tomie "Poezyj", w którego skład weszła także część II "Dziadów". Pierwotnie utwór nosił tytuł "Korybut, książę Nowogródka" i jego fabuła była nieco odmieniona. "Grażyna" jest pierwszą powieścią historyczną polskiego wieszcza narodowego, a jej temat stanowi świadectwo fascynacji autora folklorem Litwy, jego rodzinnych stron. Akcja utworu toczy się na Litwie w okolicach Nowogródka za czasów panowania Witołda, historycznego władcy Litwy, który rządził nią w latach 1392-1430; ma jednak uniwersalną wymowę patriotyczną. Poświęcenie dla swego narodu jest dla Mickiewicza czymś ponadczasowym, występującym zarówno w jemu współczesnym romantyzmie, jak i anachronicznym średniowieczu.
Aby uwiarygodnić historię do fabuły utworu dołączono epilog, w którym wyjaśnione są pewne niejasności akcji. Mickiewicz umieścił także w powieści liczne przypisy historyczne, które przybliżają czytelnikowi niektóre postacie i wydarzenia, realia litewskie i opisują różne tamtejsze tradycje i obrzędy. Autor ulokował swą historię w średniowieczu, a więc musiał dopasować realia historyczne do tego czasu. Na miejsce wydarzeń wybrał miasto, które faktycznie istniało już w XIV wieku, umieścił także informacje o historycznym władcy litewskim, który panował w tym okresie. Nie można jednak uznać opisywanych przez Mickiewicza realiów za prawdę historyczną. W opisywanych czasach nie stosowano już pogańskich obrzędów pogrzebowych, ponieważ Litwa była krajem chrześcijańskim. Sposób myślenia bohaterów o państwie i narodzie nigdy nie istniał w mentalności ludzi średniowiecza, dla których państwo oznaczało tylko własność danego władcy. Autor zafałszowuje realia Litwy u progu XV wieku w celu ukazania jego zdaniem pogańskiego kraju jako swego rodzaju arkadii.
W „Grażynie” polski wieszcz narodowy podkreśla rolę patriotyzmu, która według niego była równie wielka przed wiekami, co w jego czasach. W średniowieczu patriotyzm łączył się ściśle z kodeksem rycerskim, który jasno zabraniał walk bratobójczych i nakazywał poszanowanie tradycji. W polskim romantyzmie patriotyzm stał się jedną z najwyższych wartości, a to ze względu na sytuację polityczną kraju i kolejne próby wyzwolenia się spod jarzma zaborców. Romantyczne poglądy autora widoczne są też w przedstawieniu ludu litewskiego jako braterskiej wspólnoty, której jednym z zadań jest przekazywanie pamięci o historii narodu.
Utwór należy do gatunku powieści poetyckiej, typowej dla epoki romantyzmu. Jednym z elementów charakteryzujących ten gatunek jest synkretyzm rodzajowy, to jest połączenie elementów liryki, epiki i dramatu. Z liryki zaczerpnięto podział na strofy, z epiki narratora. W dziele widoczne są, charakterystyczne dla wczesnej twórczości Mickiewicza, elementy klasyczne: jedność czasu i miejsca akcji i starania o uwiarygodnienie historii. Z romantyzmu autor czerpie już pełnymi garściami kreację bohaterów: Grażyny jako występującej przeciwko naturalnemu porządkowi (to mężczyzna powinien przewodzić wojsku), ludowi litewskiemu jako istotnego bohatera zbiorowego. Elementy romantycznego nastroju buduje wrażenie grozy, tajemniczości i niepokoju oraz osadzenie wydarzeń w nocy.
Mickiewicz nie cenił "Grażyny" specjalnie wysoko, mówił, że pisał ją machinalnie i bez natchnienia, jednak utwór zyskał szerokie grono odbiorców. O popularności powieści świadczy to, że imię, które Mickiewicz sam wymyślił dla swojej bohaterki (złożywszy je z litewskiego przymiotnika grażi - piękna i żeńskiej końcówki osobowej), stało się powszechnie używane.
