Klerykowie. W szkole Radek staje się obiektem drwin z powodu swego chłopskiego pochodzenia. Uczniowie wyśmiewają się z niego – w czasie jednego z incydentów Andrzej dotkliwie bije swojego prześladowcę. Zostaje za to wyrzucony ze szkoły. Za chłopcem wstawia się Marcin Borowicz. Udaje mu się przekonać Zabielskiego i Radek może wrócić do szkoły.

Rozdział XIII

W szóstej klasie Marcin Borowicz jest jednym z przywódców kółka literackiego. Założono je rok wcześniej dzięki sugestiom dyrekcji. Na zajęciach uczniowie czytają i analizują utwory poetów rosyjskich. Druga grupa szóstoklasistów tworzy nieformalne kółko próżniaków – nie uczą się, ale wagarują, oddają grze w karty, jeździe konnej czy przeżywają pierwsze uczucia do aktorek wędrownych trup teatralnych, które występują w Klerykowie. Wielkie wrażenie na Borowiczu i innych uczniach kółka literackiego robi książka angielskiego socjologa H.T. Buckle`a, zatytułowana „Historia cywilizacji w Anglii”.

Rozdział XIV

Awantura na lekcji historii – nauczyciel tego przedmiotu, Kostriulew, czyta uczniom opowieść o żeńskim klasztorze na Litwie, w którego podziemiach wykryto cmentarz dziecięcy. Jeden z uczniów, Walecki, protestuje, twierdząc, że rani to jego uczucia religijne. Nauczyciel sprowadza dyrekcję, uczniowie zostają oskarżeni o bunt. Borowicz potępia słowa Waleckiego, stając po stronie nauczyciela. Walecki nie zostaje wyrzucony ze szkoły, otrzymuje karę chłosty.

Rozdział XV

W klasie Borowicza pojawia się nowy uczeń. To Bernard Zygier, wyrzucony z gimnazjum w Warszawie za działalność polityczną. Zygier otoczony zostaje szczególnym nadzorem, mieszka u Kostriulewa i nie wolno mu kontaktować się z innymi uczniami. Jego rzeczy są codziennie rewidowane. Dopiero po upływie