Tom I
Główny bohater powieści, Rafał Olbromski, to młody szlachcic, który spędza ferie w rodzinnych stronach, w majątku Tarniny. Uczy się w Sandomierzu i mieszka na stancji wraz z kolegą Krzysiem Cedrą.
Podczas jednej z niefortunnych wycieczek łódką, Krzyś wpada do lodowatej wody. O całe zajście zostanie obwiniony Olbromski, który po kłótni z profesorem, zostaje wyrzucony ze szkoły i wraca do domu.
W rodzinnych stronach bohater zakochuje się w Helenie, szlachciance z sąsiedniego dworu. Którejś nocy przyjeżdża do niej na koniu i w ogrodowej altanie dochodzi między parą do erotycznych pieszczot. Podczas powrotu do domu napadają go wilki i pożerają jego konia, jednak bohaterowi udaje się przeżyć. Po tym zdarzeniu, zostaje wyrzucony przez ojca z domu i zatrzymuje się u swojego starszego brata Piotra, we wsi Wygnanka. Piotr wkrótce umiera w wyniku ran odniesionych w powstaniu.
Olbromskim zaś zaczyna się opiekować książę Gintuł, który daje mu mieszkanie we własnej posiadłości, a także pomaga mu rozpocząć studia w Krakowie (1797 rok). Sam książę wyjeżdża zaś do Włoch, do generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Książę zaciąga się do wojska i w 1799 roku walczy Mantui pod dowództwem generała Bortona. Jednak oblężone przez Austriaków polskie oddziały kapitulują, a on podejrzewając o zdradę Foissac-Lautora, zabija go.
Tymczasem Rafał prowadzi w Krakowie hulaszczy tryb życia, szybko traci wszystkie pieniądze, kłóci się ze znajomymi i w końcu powraca do rodzinnego domu, gdzie zaczyna pracować wspólnie z rodzicami.
Tom II
Rafał spędził w Tarninach cztery lata. Kiedy książę Gintuł wraca do kraju, Olbromski zostaje jego sekretarzem i pomaga mu pisać książkę o Templariuszach.
Następnie bohater wyjeżdża do Warszawy, gdzie spotyka swojego dawnego kolegę ze studiów, Jarzymskiego. Ponadto Rafał zostaje członkiem loży masońskiej, w której niespodziewanie spotyka Helenę, która jest już żoną pana de With. Tym razem para nie pozwala się jednak rozdzielić. Razem wyjeżdżają w góry. W nocy zostają napadnięci przez zbójców w górskiej pieczarze, a Helena pada ofiarą gwałtu. Dziewczyna z rozpaczy rzuca się ze skały. Bohater zaś zostaje niespodziewanie pojmany przez żołnierzy i uwięziony. Wychodzi na wolność w 1804 roku, kiedy w górskiej chacie odnajdują się dokumenty jego tożsamości.
Po wyjściu z więzienia Rafał spotyka dawnego przyjaciela, Krzysia, u którego zamieszkuje. Niedługo potem w domu przyjaciela Rafała zjawia się weteran bitwy pod Austerlitz, Ojrzyński. Bohater słuchając jego wspaniałych wojennych opowieści, decyduje się zaciągnąć do Legionów. Wraz z Krzysiem wyrusza w drogę. Młodzieńcy zatrzymują się w majątku księcia Ołowskiego, w Jazie, gdzie Rafał zakochuje się w żonie księcia, Elżbiecie. Rafał wraz z przyjacielem udaje się w dalszą drogę: przez Mysłowice, Siewierz, Częstochowę, Bełchatów i Brzeziny docierają do samego generała Dąbrowskiego. Następnie zaś zaciągają się do Legionów. Tom kończy się ich wymarszem w kierunku morza.
Tom III
Rafał i Krzysztof walczą w kampanii napoleońskiej w Polsce i w innych krajach, między innymi w innymi w Hiszpanii. Tam walki są najbardziej krwawe, niemal barbarzyńskie. W Saragossie dochodzi do rzezi na ludności cywilnej. Krzyś walczy pod Tudelą, gdzie zostaje awansowany na oficera. Odnosi również ciężkie rany. Rafał, także ranny trafia do Gintuła, z którym następnie wspólnie walczy w Sandomierzu.
W czasie wojny Rafałowi udaje się odwiedzić rodzinne strony. Po jakimś czasie, bohater decyduje się osiąść w majątku odziedziczonym po Nardzewskim. Tam odwiedza go przyjaciel, Krzyś, który namawia Olbromskiego do zaciągnięcia się w szeregi armii napoleońskiej. Powieść kończy się sceną wymarszu armii Napoleona na Moskwę w 1812 roku.
