Pozytywizm warszawski – okres i prąd w dziejach literatury polskiej, chronologicznie obejmujący twórczość wychowanków Szkoły Głównej Warszawskiej (1862-1869), a więc pokolenia dojrzewającego w czasach powstania styczniowego i rozwijającego działalność pisarską pod bezpośrednim wrażeniem klęski i wielorakich jej konsekwencji.
Nazwę zaczerpnięto z nurtu filozoficznego, który – sięgając korzeniami epoki oświecenia – dominował w myśli europejskiej od lat 40-tych XIX w. (Anglia – J. S. Mill, H. Spencer, H. T. Buckle, Ch. Darwin, Francja – A. Comte, E. Littre, H. Taine). Pozytywizm przeciwstawiał się metafizyce i budował wiedzę o świecie opartą o badaniu faktów dostępnych rozumowi, sprawdzalnych empirycznie, za pomocą metod wypracowanych przez nowożytne przyrodoznawstwo. Zaufanie do nauki (scjentyzm) i przeniesienie praw przyrody na nauki społeczne (determinizm, ewolucjonizm) sprawiły, że w tym właśnie nurcie szukało oparcia pokolenie polskiej inteligencji doświadczone klęski powstania i bankructwem idei romantycznej walki narodowo-wyzwoleńczej.
Myśl filozoficzna pozytywizmu na gruncie polskim
Myśl filozoficzna pozytywizmu na gruncie polskim rozwijali głównie A. Świętochowski i J. Ochorowicz. W poglądach pozytywistów polskich zaznacza się agnostycyzm i antyklerykalizm, szeroko pojmowany libertynizm, utylitaryzm, kult pracy i wiedzy, emancypacja i pedagogizacja kobiet oraz niższych warstw społecznych. Rozwój umysłowy społeczeństwa polskiego – w kontakcie z myślą europejską – był dla pozytywistów podstawowym problemem, warunkującym zachowanie bytu narodowego w nowoczesnym świecie. W walce o nowy wzorzec osobowy Polaka – działacza ekonomicznego czy społecznego – wzięła czynny udział literata.
Hasła programowe pozytywizmu
Pozytywizm polski wypracował własne,
