Jan Skrzetuski - charakterystyka • Ogniem i Mieczem

Postać o takim imieniu istniała naprawdę, jednak jej losy w powieści są w znacznej większości fikcyjne. Namiestnik chorągwi pancernej księcia Jeremiego Wiśniowieckiego i za razem jego ulubieniec. Ceni osobę księcia i uważa ją za autorytet. Ideał szlachcica - chrześcijanin o prawdziwie głębokiej wierze, poświęcony całkowicie walce za ojczyznę. Honor jest jedną z najważniejszych wyznawanych przez niego wartości, dlatego działa uczciwie. Jest dumny, ale wobec religii czuje pokorę i jest w stanie ulec woli Boga. Tłumi powstanie Kozaków, działając w imię księcia - uważa je za nieuczciwy bunt, skierowany przeciwko prawowitemu władcy.     
     Zakochuje się z wzajemnością w Helenie Kurcewiczównie, którą poznaje podczas jazdy do Łubniów, znajdując jej powóz zepsuty na drodze i pomagając jej. Musi walczyć o ukochaną z Bohunem, któremu została przyrzeczona, ale zyskuje jej serce i rękę. Zostaje wysłany na Sicz, gdzie ma szpiegować Kozaków i dowiedzieć się o ich nastrojach. Dostaje się do niewoli Tuhaj-beja, z której wykupuje go Chmielnicki, ale zatrzymuje go w swoim obozie, by nie mógł powiadomić Polaków o planowanych atakach. Skrzetuski zostaje wypuszczony po zdobyciu Korsunia, jedzie do Rozłogów, które zastaje spalone. Pełen rozpaczy wyrusza do Łubniów, po kilku dniach otrzymuje wiadomość, że Helena została ocalona przez Zagłobę i znajduje się w Barze. Udaje się do Zbaraża, dowiaduje się o zaatakowaniu Baru i ponownej niewoli Heleny. Decyduje się poświęcić własne szczęście na rzecz walki o ojczyznę. Podczas oblężenia ryzykuje życie przedostając się do oddalonych wojsk króla w Toporowie i powiadamiając o koniecznym wsparciu. Tam traci przytomność, a gdy ją odzyskuje, otoczony jest przyjaciółmi i w końcu spotyka Helenę.