Oświecenie

Oświecenie to „czas rozumu”, „wiek filozofii”. Przypada na wiek XVIII. W tym czasie nastąpił gwałtowny rozwój nauki i filozofii, miały miejsce duże przemiany ustrojowe, społeczne, polityczne, gospodarcze.

Ideologia i filozofia oświecenia

Głoszono racjonalizm, czyli możliwość rozumowego poznania świata przez człowieka (racjonalizm). Patrzono na świat i społeczeństwo jak na prawidłowo działającą maszynę. Bóg to Istota doskonała i Ten, który stworzył świat lecz który nie ingeruje w bieg historii i nie interesuje się życiem poszczególnych ludzi – deizm. Podkreślano duże znaczenie doświadczenia (empiryzm) oraz poznania zmysłowego (sensualizm). Dużo uwagi poświęcano edukacji, a krytycznie odnoszono się do instytucji społecznych, politycznych oraz Kościoła. Wprowadzono pojęcie stanu naturalnego, gloryfikowano naturę (powstał mit „dobrego dzikusa”).

Wzór osobowy to przede wszystkim człowiek oświecony: wolny od przesądów (Wolter), kierujący się rozumem, znający swoje miejsce w społeczeństwie, obywatel-patriota, reformator;
 

Sztuka oświecenia

Dominuje nurt klasycyzmu, nawiązujący w formie i treści do starożytności, filozofii ładu i umiaru. Przez długi czas współistnieje on z rokokiem, kontynuującym bujność barokową, a następnie z sentymentalizmem, akcentującym nową uczuciowość. 

Encyklopedyści to krąg twórców Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. Początkowo miał to być tylko przekład angielskiej Encyklopedii, który rozrósł się w wielotomowe dzieło, zapoczątkowane w 1751 r. i zakończone w 1772 r. (28 tomów) pod kierunkiem Diderota, będące manifestem filozofii racjonalistycznej. Do grona twórców Encyklopedii należeli m.in. Wolter, Rousseau, Monteskiusz i inni.

Instytucje polskiego oświecenia, czasopisma, wydarzenia z tego okresu

Collegium Nobilium to szkoła dla młodzieży szlacheckiej założona