Powieść historyczna Henryka Sienkiewicza "Pan Wołodyjowski" jest trzecią częścią jego słynnej Trylogii. Opisuje losy tytułowego bohatera, Michała Wołodyjowskiego, rozgrywające się na terenie Kresów Wschodnich, na tle wydarzeń historycznych z lat 1668-1673, takich jak elekcja Michała Korybuta Wiśniowieckiego, oblężenie Kamieńca Podolskiego czy bitwa pod Chocimiem. Powszechnie wiadomo, że intencją Sienkiewicza było pisanie „ku pokrzepieniu serc”.
Autor Trylogii tworząc swe powieści dokonał wyboru istotnych, jego zdaniem, wydarzeń historycznych, które wskazują na potęgę Rzeczpospolitej, przypominają o jej wielkości, zwycięstwach, bohaterstwie jej mieszkańców. W ten sposób chciał rodakom przywrócić nadzieję na odzyskanie niepodległości w czasach, kiedy Polska podzielona była między zaborców. Głównym bohaterem tej części Trylogii jest Michał Wołodyjowski, ukazany jako rycerz idealny, gotów poświęcić wszystko w imię ukochanej ojczyzny. Posiada liczne talenty, które równoważą jego niski wzrost i pokazują, że nawet człowiek z wyglądu niepozorny może być wielkim bohaterem. Michał nie ma sobie równych we władaniu szablą, a jego odwaga może być wzorem dla każdego człowieka. Wołodyjowski poświęcił szczęście osobiste dla szczęścia ojczyzny. Nie zgodził się na oddanie Kamieńca Podolskiego wrogom i aby ukazać swój sprzeciw przeciwko kapitulacji wysadził zamek, samemu przy tym ginąc. Jego śmierć ma więc wymiar symboliczny, pokazuje, że dobro ojczyzny zawsze jest ważniejsze od dobra osobistego człowieka.
Sienkiewicz stworzył Wołodyjowskiego jako człowieka bez wad nie dlatego, iż nie potrafił nadać bohaterom większej głębi psychologicznej, ale po to, by wskazać go jako przykład dla rodaków, zachęcić do złączenia się przeciwko zaborcy i być gotowym na poświęcenie własnego życia w imię niepodległości Polski. Również zaprezentowanie samych zalet polski sarmackiej jest zabiegiem celowym, niewynikającym z niewiedzy Sienkiewicza na temat prawdy historycznej. Autor chciał przynieść czytelnikom pocieszenie, pokazać, że jeżeli rodacy zjednoczą się, mogą wspólnie pokonać wroga, nawet jeżeli jego siła zdaje się przeważać. W ten sposób dawał Polakom nadzieję, iż przyszłość może stać się lepsza.
Dzieło Henryka Sienkiewicza stało się niezwykle popularne, ponieważ w czasie powszechnego przygnębienia po upadku Powstania Styczniowego z 1863 roku pozwalało podtrzymać Polaków na duchu i przynosiło wiarę, iż los kraju może się odmienić. Lektura Trylogii odradzała uśpione uczucia patriotyczne i pokazywała, że kraj może podnieść się nawet z największego upadku. Dawało nadzieję, że któregoś dnia Polacy swoją ojczyznę znowu wolną i niepodległą.
