„Dzieje Tristana i Izoldy” to utwór średniowieczny, zaliczany do kategorii tzw. chansons de geste, czyli powieści o czynach. Dotyczyły one rycerzy i ich poczynań, wierności rycerskiemu kodeksowi, a także miłości.
Tristan był synem siostry króla Kornwalii Marka i dzielnego króla Riwalena. Jego imię oznacza po łacinie „smutny”. Osierocony chłopiec wychowywany był i uczony rycerskiego rzemiosła przez marszałka Rohalta i giermka Gorwenala. Poza niezwykłymi talentami rycerskimi, Tristan świetnie polował, a także grał na harfie i pięknie śpiewał. Wyrósł na pięknego, doskonałego rycerza, bliskiego średniowiecznemu ideałowi.
Izolda, zwana Jasnowłosą, była córką króla Irlandii, siostrą Marchołta, którego zabił Tristan. Gotowa była pomścić swojego brata. Miała zostać żoną króla Marka, a zadaniem Tristana było eskortowanie jej na dwór władcy. Wraz z Izoldą i Tristanem na statek wsiadła wierna służąca Brangien, która omyłkowo podała parze napój miłosny, przeznaczony dla króla Marka i jego narzeczonej. Odtąd Fatum zmieniło zupełnie i skomplikowało losy bohaterów. Ich miłość stała się faktem. Kochankowie uciekli, tułali się i kryli po lasach, nieważne było dla nich już nawet słowo dane przez Izoldę i wierność oraz przyjaźń Tristana wobec króla Marka. Władca nakazał ich ścigać. Przygotował nawet dla nich stos, ale głębokie uczucie dwojga młodych ludzi w końcu go wzruszyło, darował im winy i odtąd służył pomocą. Wtedy to kochankowie postanowili wynagrodzić królowi cierpienia, Tristan udał się na tułaczkę, a Izolda wróciła do męża.
Jednak ich miłość trwała nadal. Pewnego razu Tristan został ranny, a uznawszy, że tylko widok ukochanej może przywrócić mu zdrowie, wezwał do siebie Izoldę Jasnowłosą. Wówczas Tristan był żonaty z kobietą, które również była Izoldą, jednak zwaną Izoldą o Białych Dłoniach. Ranny rycerze czekał na znak od swojej dawnej ukochanej – biały żagiel ukazujący się na statku miał, oznaczać, że Jasnowłosa przybędzie, czarny zaś, że odmawia. Tristan zapytał o znak swojej żony, a ta zazdrosna skłamała, że żagiel jest czarny. Zrozpaczony mężczyzna umarł, a w tym samym momencie wbiegła do komnaty Izolda Jasnowłosa i widząc śmierć kochanka, także skonała.
Na wieść o tych smutnych losach pary, król Marek kazał ich pochować po dwóch stronach kaplicy. Cudem nad grobem Tristana wyrosło pnącze, które dosięgło mogiły Izoldy i połączyło symbolicznie kochanków po śmierci.
Miłość bohaterów utworu jest tragiczna, na jej drodze stoi wiele przeszkód. Od początku skazana jest na niepowodzenia. Bohaterowie są bezsilni wobec własnego losu, ich serca rozrywane są pomierzy miłością a zasadami moralnymi. Miłości tej nie jest w stanie zniszczyć ani różnica statusu społecznego kochanków, ani nakazy religijne. Bezsilne wobec potęgi tego uczucia są rozłąka, zasady etyczne i obyczajowe. Jest to miłość pełna, zarówno w sensie duchowym, jak i cielesnym, fizycznym. W przypadku uczucia Tristana i Izoldy pojawiają się także siły pogańskie, nadprzyrodzone, które symbolizuje wino z eliksirem miłosnym. Kochankom sprzyjają siły przyrody. Motyw pnącza, łączącego groby kochanków po ich śmierci symbolizuje wieczność i potęgę ich miłości, która jest od śmierci silniejsza.
Tragiczna miłość jest jednym z toposów w dziejach literatury. Tristan i Izolda stali się najbardziej znaną parą kochanków skazanych na tragedię; później do grona tego dołączyli tak znani bohaterowie, jak Romeo i Julia z dramaty Szekspira, których losy były podobne do dziejów naszych bohaterów.
2.Przynależność gatunkowa „Dziejów Tristana i Izoldy”.
Dzieje Tristana i Izoldy są średniowiecznym utworem, opartym na legendach z kultury celtyckiej i francuskiej kultury dworskiej XII wieku. Pierwotnie był to utwór wierszowany. Na podstawie budowy, a także tematyki i losów bohaterów, można zaliczyć ten utwór do dwóch głównych gatunków.
Pierwszym z nich jest chansons de geste. W języku łacińskim „gesta” to opowiadanie o wydarzeniach historycznych. Chansons de geste to średniowieczne eposy rycerskie, traktujące zarówno o czynach postaci historycznych, jak i legendarnych. Najstarsze utwory tego typu pochodzą z XI wieku, zostały napisane w języku francuskim lub staroprowansalskim. Pieśni o czynach stanowią średniowieczną realizację eposu starożytnego.
Chansons de geste nazwane zostały eposami rycerskimi ze względu na kulturę, z jakiej się wywodzą. Osadzone były w realiach świata rycerskiego, opowiadały o bohaterskich czynach, męstwie i odwadze rycerzy, ich poświęceniu, wierności kodeksowi, ojczyźnie, damie serca, władcy, Bogu i wierze. Pokazywały, jak szlachetną drogą dojścia do świętości jest śmierć na polu bitwy, szczególnie poniesiona w obronie wiary chrześcijańskiej. W Dziejach Tristana i Izoldy mamy do czynienia z bohaterem, którego cechowały odwaga, męstwo, umiejętność walki. Tytułowy Tristan dokonał wielu bohaterskich czynów, takich jak zabicie smoka, Marhołta czy olbrzyma.
Język tych utworów był charakterystyczny, odznaczał się jednolitą kompozycją, oszczędnością słowa, prostota środków wyrazu, niekiedy także patetyzmem. Mieszały się w owych utworach sceny realistyczne z fantastycznymi. W utworze opowiadającym o losach nieszczęśliwych kochanków, czytelnik spotyka pogańskie moce, magię, działanie nadprzyrodzonych sił natury, które symbolizuje kieliszek z winem wymieszanym z miksturą miłosną.
W średniowieczu panowała zasada uniwersalizmu, czyli jednolitości kultury, sztuki oraz wiary w całej Europie. Dotknęła ona także literatury i plastyki, zatem pieśni rycerskie stały się gatunkiem popularnym na całym kontynencie. Innymi znanymi przykładami eposu rycerskiego są legendy „O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu”, „Pieśń o Rolandzie” „Pieśń o Nibelungach” czy też „Pieśń o Cydzie”.
Drugim gatunkiem jest tzw. romans z cyklu bretońskiego. Zaliczają się do tej grupy także niektóre z wymienionych wcześniej utworów, przede wszystkim te o królu Arturze, a także o poszukiwaniach św. Graala.
Charakterystycznymi cechami owego romansu są: motyw nieszczęśliwej miłości, tutaj dotyczący tytułowych bohaterów, nawiązania do mitologii i tradycji celtyckiej, jej zamiłowań do magii, fantastyki, cudowności, tajemniczych motywów łączących świat realny i fikcyjny. W „Dziejach Tristana i Izoldy” miłość bohaterów powodują nadprzyrodzone siły, a ich losom sprzyja natura.
Fabuła romansu przeważnie była jednowątkowa, lub też wątków było niewiele, a jeden z nich wyraźnie dominował (tu dominuje wątek miłosny), pełna niesamowitych, nieprawdopodobnych wydarzeń i powikłań.
Najdawniejsze romanse przekazywane były w formie ustnej jako ludowe podania, dlatego powstało kilka wersji omawianego utworu, a dziś możemy czytać jedynie tę, która nie jest już wierszowana.
Najsłynniejszy romans średniowiecza to piękna opowieść o miłości silniejszej niż prawa rządzące światem ludzi, a nawet niż śmierć. Z pewnością ten utwór wpłynął na twórczość artystów późniejszych epok, stal się archetypem opowieści o nieszczęśliwej miłości, łączącym w sobie wiele wątków, motywów, wierzeń i niezwykłych wydarzeń.
