W okresie pozytywizmu wśród polskich pisarzy bardzo popularnym gatunkiem prozy była nowela. Nowela pozwalała na przekazanie czytelnikom sporego ładunku emocji oraz poglądów autora w krótkiej formie, dzięki której nowelę można było również wydrukować w czasopismach – pozwalało to dotrzeć do jeszcze szerszych grup odbiorców. Nowela „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” została napisana przez Sienkiewicza w 1880 roku. Ze względu na rosyjską cenzurę autor umieścił akcję w Poznaniu i pod zaborem niemieckim. Łatwo jednak można sytuację opisaną przez Sienkiewicza umiejscowić także na obszarach innych zaborów.
