Ziele na kraterze - Geneza utworu

„Ziele na kraterze” powstało w 1951 roku, w trakcie pobytu Melchiora i Zofii Wańkowiczów w Stanach Zjednoczonych (przed wybuchem II wojny światowej do Ameryki wyemigrowała młodsza córka Wańkowiczów – Marta). Pierwsze, krajowe wydanie powieści ukazało się w 1957 roku. Utwór, składający się z cyklu wspomnień, jest w duże mierze hołdem złożonym Krystynie Wańkowicz – starszej córce pisarza, zabitej podczas powstania warszawskiego. Przyczynę powstania dzieła najlepiej oddaje wzruszający fragment epilogu powieści, zawierający list ojca do – nieżyjącej już – Krysi:

„Więc napiszę dla tej Anny-Krystyny [wnuczka pisarza – dop. red.] książkę o Tobie i o Domeczku, w którym rosłaś — jakbym w dłonie wziął ciepły kłębuszek życia i niósł między szare mury drapaczy w ten doskonale zorganizowany straszny świat (…) Ta książka będzie z uśmiechów, wzruszeń, przypomnień — o życiu Twoim i jej matki. Niech w jej życiu, obskoczonym przez nie wiem jakie radary, helikoptery, telewizje, atomy, sączy się z dna istnienia zapach tych lat, z których wyszła Twoja szukająca, chłonna, nieukojona dusza, paląca się jak płomień na wietrze.

Żyjesz, Krysiuniu. Żyjesz i żyć będziesz.”