Na tle sporu rozgrywa się miłosny dramat dwojga zakochanych – młodej krewnej Cześnika i syna Milczka. Dzieje Klary i Wacława nawiązują w pewnym sensie do historii Romea i Julii. Bohaterowie pochodzą ze skłóconych rodów, a na ich drodze stają coraz to nowe problemy. Każdy kolejny ruch zakochanych bardziej gmatwa ich losy, tak jakby nienawiść opiekunów nie była wystarczającą przeszkodą. Rejent postanawia wyswatać syna z Podstoliną, ta rozpoznaje w Wacławie dawnego adoratora, a o rękę Klary zabiega Papkin. Na szczęście na ratunek młodym przychodzi najbardziej nieobliczalna w swych działaniach postać – sam Cześnik. Raptusiewiczowi udaje się jednocześnie dokonać upragnionej zemsty i uszczęśliwić zakochanych. Dzieje pozostałych bohaterów – Podstoliny, Papkina, Dyndalskiego – pozwalają choć w pewnym stopniu zapoznać się z realiami życia drobnej lub zubożałej szlachty (sytuacja Podstoliny jako wdowy, zależność ubogiego Papkina od łaski Cześnika).
Fredro kreśli obraz szlacheckich obyczajów, co prawda celowo przejaskrawiony i ośmieszony, ale zawierający dużą celnych obserwacji. Główna para bohaterów przypomina stereotypowe postacie ze świata szlacheckiego. Cześnik to typowy butny sarmata, przewrażliwiony na punkcie swojego honoru i własności, choleryk z byle powodu wybuchający gniewem i obelgami. Całe dnie spędza na planowaniu zemsty na dokuczliwym sąsiedzie. Rejent to z kolei skąpy intrygant, cichy i ugodowy, sprawiający pozory religijnego szlachcica. Podobnie jak Cześnik, stara się za wszelką cenę zaszkodzić swemu oponentowi i go ośmieszyć. Milczek obiera typowo szlachecką drogę rozsądzenia sporu poprzez proces sądowy, fabrykuje dowody przeciw Cześnikowi i namawia służących do składania fałszywych zeznań. Gdy spór narasta obydwaj bohaterowie decydują się na rozwiązanie swoich problemów poprzez pojedynek (kolejna szlachecka cecha: podejmowanie walki „na śmierć i życie” z błahych powodów). Do wad ośmieszanych przez Fredrę możemy jeszcze dodać: wystawność i życie ponad stan, przekupność (zachowanie Papkina) oraz materializm (zachowanie Podstoliny).
Ważnym elementem utworu jest komizm. Zabawne jest już samo zestawienie głównych bohaterów, bazujące na kontraście pomiędzy ich charakterami (Milczek i Raptusiewcz). Wydaje się, że prędzej czy później musiało dojść do konfliktu pomiędzy tak sprzecznymi osobowościami. W tekście dramatu odnajdziemy wiele scen komizmu sytuacyjnego. Przytoczmy chociażby moment dyktowania listu Dyndalskiemu czy finałową scenę, podczas której rozjuszony Cześnik zmusza Klarę i Wacława do zawarcia związku małżeńskiego. Wypowiedzi większości z bohaterów zawierają tzw. komizm słowny, czyli zabawne przejęzyczenia, powiedzonka („Niech się dzieje wola nieba”, „Mocium Panie”) lub nieporozumienia, wynikające z błędnej interpretacji wypowiedzi innego bohatera (np. przekonanie Papkina, że został otruty wynikające z błahej uwagi Cześnika).
Podsumowując, „Zemsta” to: humorystyczna opowieść o sąsiedzkim sporze i miłosnych perypetiach ze szczęśliwym zakończeniem; komiczny „przegląd” szlacheckich wad, potraktowanych ciepło i z przymrużeniem oka; zabawny, satyryczny obraz szlacheckich obyczajów.
