Tolkien J.R.R.

Rodzina 

Jego matka – Mabel – postanowiła opuścić Afrykę i zamieszkać w Anglii. Dlatego też młody Tolkien od 1895 r. mieszkał właśnie tutaj wraz z matką i młodszym bratem Hilarym. Ich dom mieścił się w miasteczku Sarehole (okolice Birmingham). Niedługo po tej przeprowadzce dotarła do nich wiadomość o śmierci ojca – Arthura Tolkiena.

W 1904 r. zmarła również matka Ronalda. Od tej pory on i Hilary byli sierotami. Postanowił zająć się nimi i wziąć ich pod swoją opiekę ksiądz Francis.

Z powodu swoich zdolności lingwistycznych Ronald już w 1910 r. rozpoczął  studia filologiczne w Oxfordzie. Przebywając u ciotki Beatrice Bartlett, poznał też swoją przyszłą żonę – Edith Bratt, z którą wziął ślub niedługo po ukończeniu studiów, 22 marca 1916 r. (opowieść o tym burzliwym romansie przerobił literacko na miłość istniejącą pomiędzy Berenem i Lúthien w powieści „Silmarillion”).

Twórczość

Swoją pasję filologiczną Tolkien wykorzystał do tworzenia własnych języków, bazujących najpierw na języku hiszpańskim, ale wykorzystując również elementy języka gockiego.

W 1911 r. Tolkien wraz z przyjaciółmi założyli nieformalne stowarzyszenie o nazwie T.C.B.S. (Tea Club – Barrovian Society), które gromadziło członków zainteresowanych dyskusjami o literaturze. Był to też okres, kiedy miały miejsce pierwsze próby poetyckie Tolkiena (częsty był w nich motyw leśnych wróżek).

Podczas studiów w Oxfordzie Tolkien wziął też udział w przedstawieniu na kanwie sztuki Arystofanesa pt.: „Pokój w roli Hermesa”. W 1911 r. z kolei zaprezentował swoje umiejętności w przedstawieniu Richarda Sheridana „Rywale”.

Latem 1912 r. po krótkim pobycie w pułku kawalerii King Edward's Horse powrócił znów do Oxfordu, aby móc zajmować się językiem fińskim. Wówczas podjął decyzję, by wymyślony przez siebie sztuczny język (hipotetyczna pramowa) oprzeć nie na języku gockim (jak zamierzał początkowo), ale właśnie na fińskim. Tak narodził się język quenya, którym posługiwały się elfy w wykreowanym, mitologicznym Śródziemiu.

Zimą 1912 r. przebywając u krewnych w czasie Świąt Bożego Narodzenia, Tolkien zaprezentował sztukę „Ogar, kucharz i sufrażystka”, gdzie autorem i głównym bohaterem był on sam, co z kolei jest znamienne, zważywszy na jego późniejszą niechęć do dramatu i teatru. Na studiach podobną niechęć żywił do innych – poza filologicznymi i lingwistycznymi – przedmiotów.

Kolegium akademickie zauważywszy jego skłonności zwłaszcza do języków germańskich, zaproponowało mu zmianę fakultetu na studia w Instytucie Języka i Literatury Angielskiej. W końcu 1915 r. Tolkienowi udało się pomyślnie ukończyć studia z wyróżnienie First Class Honours.

Niedługo potem wybuchła I wojna światowa, a on jako oficer łączności i tłumacz został skierowany na front europejski i wcielony do 11. Batalionu regimentu „Lancashire Fusiliers” (oddział strzelców). Doświadczenia wojny (udział m.in. w bitwie pod Sommą) – jak stwierdził w przedmowie do „Władcy Pierścieni” – miały znikomy wpływ na jego twórczość literacką.

Wkrótce po pobycie na froncie ciężko zachorował, gdyż stwierdzono u niego gorączkę okopową i ostatnie 2 lata wojny spędził w szpitalu w Anglii. Wtedy napisał też pierwsze szkice „Silmarillionu”. W listopadzie 1917 r. przyszedł na świat jego pierwszy syn, a 3 lata późniejdrugi. Tempa nabrała też kariera zawodowa Tolkiena, który został wykładowcą w Leeds, a następnie w 1925 r. (po narodzinach trzeciego syna) objął katedrę anglistyki w Oxfordzie.

Władca pierścienia 

Lata 30. przyniosły opowieści dla dzieci, z których Tolkienowi udało się stworzyć swoje pierwsze dzieło – „Hobbit, czyli tam i z powrotem”. Miało to miejsce 21 września 1937 r. Książka ta zdobyła ogromną popularność i doczekała się kontynuacji.

Kolejne lata (1936-1949) upłynęły Tolkienowi na pracy nad „Władcą Pierściena” – wielkich rozmiarów powieści, która zdobyła szeroki rozgłos i rozsławiła nazwisko pisarza na całym świecie, zapewniając mu uznanie czytelników. Od momentu zakończenia ostatniej części trylogii („Powrót Króla”) Tolkien do końca życia zajmował się już „Silmarillionem”, w którym zgromadzone były wszystkie legendy na temat Śródziemia.

Pod koniec lat 30. Tolkien za namową Clive’a Staplesa Lewisa postanowił wygłosić wykład na temat cech gatunkowych twórczości fanatasy, broniąc ją jednocześnie przed zarzutami eskapizmu (ucieczka od społeczeństwa i rzeczywistych problemów).

„Władcę Pierścieni” opublikowano dopiero w 1954 r., głównie z powodu przesadnej staranności Mistrza.

Z powodu odrzucenia jego warunków  (wydania całej mitologii bez wcześniejszego wglądu w rękopis) przez wydawnictwo Allen&Unwin Tolkien przekazał swoje dzieła innemu wydawnictwu – Collins. To jednak wymagało znacznego skrócenia tekstu. Unwin, który był wydawcą „Hobbita”, zgodził się w końcu wydać całość („Władca Pierścieni” i „Silmarillion”) bez jakichkolwiek poprawek. Z powodu znacznych cen papieru po wojnie „Władca Pierścieni” został wydany  trzech tomach: „Drużyna Pierścienia”, „Dwie wieże” i „Powrót Króla”. Stąd też błędne i do dziś pokutujące przekonanie, że dzieło Tolkiena to trylogia. Sam autor do końca życia wyjaśniał, że jest to całość złożona z sześciu ksiąg.

Śmierć

Przez następne lata Tolkien pracował nad „Silmarillionem”, którego nie udało mu się ukończyć. Dzieło wydane zostało dopiero przez jego syna Christophera. Po śmierci żony Edith (1971 r.) Tolkien powrócił do Oxfordu. Zmarł 2 września 1973 r.

Christopher Tolkien po śmierci ojca podjął się wydania wszystkich jego zapisków, dlatego te do dziś na półkach księgarń pojawiają się kolejne części dzieł mówiących o Śródziemiu.

Warto też wspomnieć coś o stosunku Tolkiena do religii – jego matka w 1899 r. przeszła na katolicyzm i w tej wierze wychowała swoje dzieci. Znalazło to wyraz w dojrzałej twórczości J.R.R. Tolkiena, który deklarował: „Jestem wierzącym rzymskokatolickim chrześcijaninem”.

Charakterystyka twórczości

J.R.R. Tolkien zasłynął na całym świecie bogatym dorobkiem literackim. Był poetą, prozaikiem, filologiem i językoznawcą, jednak jego największą miłością była literatura fantasy. Praktycznie całe swoje życie poświęcił właśnie jej. Dziś możemy go uznać za jednego z najwybitniejszych prekursorów tego gatunku. Duży w tym udział miała jego matka – Mabel, która od najmłodszych lat rozbudzała w nim pasję do mitologicznych, fantastycznych historii, staronordyckich sag i legend.

Pierwszym ważnym dziełem Tolkiena była powieść „Hobbit, czyli tam i z powrotem” (wydana w 1937 r.), która od razu podbił serca czytelników i zyskała miliony fanów. Była to książka o włochatym stworku, kraju krasnoludów i elfów, i choć opierała się głównie na fantastycznej kreacji, to niepozbawiona była też etycznych odniesień.

Oprócz „Hobbita” autor napisał też kilka opowiadań powiązanych po części z wielką mitologią. Było to tzw. „Legendarium Śródziemia”. Poza inspiracjami mitologicznymi Tolkien czerpał pomysły także z różnych baśń i legend, a nawet z Biblii („Księga Jonasza”), ale opierał się również na wielkiej literaturze angielskiej (Milton). W jego utworach często powtarzał się ten sam schemat, którego podstawą prawie zawsze jest podróż bohaterów, mająca na celu odnalezienie lub uratowanie magicznego przedmiotu.

Lata 1936-1949 przyniosły kontynuację „Hobbita”. Powstała wówczas trylogia „Władca Pierścieni” (trzy części: „Drużyna Pierścienia”, „Dwie wieże” i „Powrót Króla”). Ostatnia z części ukazała się dopiero w 1955 r. Po jej wydaniu Mistrz aż do śmierci pracował nad „Silmarillionem”, którego jednak nie zdołał ukończyć.

Na uwagę zasługuje również jego twórczość poetycka (był on np. autorem wiersza „Przygody Toma Bombadila”, a wiersz „The Voyage of Earendel the Evening Star” stanowił zalążek pomysłu i mitologii Śródziemia).

Wydanie „Władcy Pierścienia” zaowocowało bezprecedensowym sukcesem. Ten fantastyczny cykl sag, rozpoczynający się od stworzenia Świata, zyskał miliony wielbicieli, którzy zaczęli zrzeszać się w fanklubach Tolkiena. Na początku lat 60. w USA pojawiła się nawet kopia „Władcy Pierścieni”, co sprawiło, że Tolkien zdobył uznanie również za Oceanem.

Do ważnych utworów pisarza zaliczyć można również „Silmarillion” (1977 r.), „Historię Śródziemia” i „Niedokończone opowieści” – utwory te zostały wydane dopiero po śmierci autora przez jego syna Christophera.

Warto wspomnieć, że J.R.R. Tolkien tworzył także tłumaczenia, artykuły i opracowania. Znawcy i badacze doliczyli się w jego dorobku 37 książek, 121 przekładów i 63 artykułów.