Staszic charakteryzuje wszystkie warstwy społeczne, zaczynając od magnaterii, przez mieszczaństwo, duchowieństwo i chłopów. W ostrych słowach krytykuje szlachtę (a zwłaszcza magnaterię), którą czyni w pełni odpowiedzialną za upadek Rzeczypospolitej. Wiele uwagi poświęca problemowi władzy (despotyzmowi), elekcyjności tronu i rządom absolutnym. Podaje przykłady negatywnych postaw społecznych (zachowanie magnata Ponińskiego) i rzadkich, pozytywnych zachowań patriotycznych (Rejtan, Jan Zamoyski). Ubolewa nad upadkiem polskiej kultury politycznej, zauważając przepaść pomiędzy teorią prawa a praktyką jego wykonania.
Autor traktatu to człowiek wykształcony, często nawiązujący do oświeceniowej filozofii rozumu (podkreślającej stały związek pomiędzy prawami natury i życiem społeczeństwa). Staszic jawi się przede wszystkim jako wielki patriota, na każdym kroku podkreślający swoje oddanie ojczyźnie. „Niczego nie pragnę, tylko, aby ten naród był potężnym i poważnym, aby mógł mieć przyjaciół, nie opiekunów; aby mógł zawierać bez szczuplenia granic przymierze użyteczne albo zachować zbrojną neutralność.” – wyznaje autor traktatu.