Traktat skierowany jest przede wszystkim do szlachty. Autor surowo ocenia zachowanie szlachty, wymieniając jej największe wady: chciwość, pogoń za zyskiem, brak honoru, tchórzostwo i podporządkowanie magnaterii. Największą winą tej warstwy społecznej jest według Staszica zupełne zrzucenie z siebie odpowiedzialności za losy ojczyzny. Szlachecka buta, brak umiarkowania i bezmyślne stosowanie prawa veta walnie przyczyniły się do uzależnienia Polski od sąsiednich mocarstw. Najmocniejsze oskarżenia padają w kierunku magnatów. Autor nie przebiera w słowach, nazywając magnatów wprost „zdrajcami narodu”. Oto jeden z bardziej znanych cytatów:
„Kto niewinną szlachtę najpoczciwiej i najszczerzej swojej ojczyźnie życzącą oszukuje, przekupuje i rozpaja?
—Panowie.
Kto od wieku robił nieczynną władzę prawodawczą, rwał sejmy?
—Panowie (…)
Kto koronę przedawał?
—Panowie.
Kto koronę kupował?
— Panowie.
Kto wojska obce do kraju wprowadził?
Panowie.”
Po oskarżeniach padają żarliwe nawoływania o opamiętanie się i wspólne dążenie do poprawy Rzeczpospolitej.
