Bezpośrednie doświadczenia pobytu w obozie znalazły dokładne odbicie w relacji zawartej w pamiętniku Aleksandra Pietrowicza – głównego bohatera „Wspomnień…”, zwanych też „Zapiskami z domu umarłych”. Z kart powieści wyłania się przerażający obraz warunków pracy i codziennego życia zesłańców.
Gorianczykow trafia do obozu na 10 lat za zabójstwo żony. Czytelnik poznaje realia obozowego życia oczami przerażonego, nowego więźnia. Pietrowicz jest młodym człowiekiem, aby przetrwać katorgę musi poznać surowe prawa, oswoić się z nowymi warunkami i zasymilować z nowym środowiskiem. Dostojewski szczegółowo opisuje wygląd obozu, współwięźniów głównego bohatera, warunki pracy. Brud, ciasnota, głód, choroby i prześladowania ze strony strażników – to stałe elementy więziennego życia. Wydaje się jednak, że cierpienia fizyczne ustępują psychicznym rozterkom więźniów.
Życie w zamknięciu, brak nadziei na polepszenie losu (duża część więźniów odsiaduje dożywocie), konieczność dostosowania się i przetrwania rozmaitych niebezpieczeństw powoli wypacza ludzką psychikę. Przetrwanie wymaga umiejętności kamuflażu, niezwykłej zaradności (zdobywanie pieniędzy poprzez świadczenie rozmaitych usług) i wytrzymałości psychofizycznej. Doświadczeni więźniowie wiedzą, w jaki sposób zarobić pieniądze, kogo należy unikać, a komu okazywać specjalne względy. Pietrowicz stopniowo uczy się rozpoznawać niebezpieczeństwo, nawiązuje znajomości i powoli przystosowuje się do nowego życia. Jest świetnym obserwatorem zachowań innych więźniów (Pietrow, Akim Akimycz). Wykształcony i oczytany, budzi początkowo ich nieufność, ale jego upór i moralność w końcu zjednują mu towarzyszy niedoli.
„Wspomnienia…” to historia samotnej walki o zachowanie człowieczeństwa w nieludzkich warunkach bytu, dzieje samotności i odrzucenia, opowieść o okrucieństwie, braku nadziei, ale i przyjaźni zawartej w nietypowych okolicznościach. Pietrowiczowi udaje się przeżyć obóz i doczekać upragnionego momentu wyzwolenia, mimo tego bohater nie jest szczęśliwy, zdając sobie sprawę z tego, że pobyt w obozie dokonał nieodwracalnych zmian w jego psychice.
Do powieści Dostojewskiego nawiązuje Gustaw Herling-Grudziński w “Innym świecie”. “Wspomnienia…” pozwalają głównemu bohaterowi oswoić trudną rzeczywistość poprzez identyfikację z bohaterami dzieła rosyjskiego pisarza.
