Utwór reprezentuje tzw. literaturę parenetyczną, przedstawiającą pewne wzorce moralne (osobowe), mających stanowić odpowiedni przykład do naśladowania. Początki literatury parenetycznej datuje się na kilka wieków p.n.e. – twórczość greckiego pedagoga Isokratesa (ok. IV w. p.n.e.). W średniowieczu popularne były utwory ukazujące wzorcowe postacie rycerzy (patrz: „Pieśń o Rolandzie”), władców („Legendy arturiańskie”) oraz chrześcijańskich świętych (tzw. żywoty świętych np. „Legenda o św. Aleksym”). Renesans kontynuował tę tradycję, wprowadzając do literatury wzorce życia dworskiego („Dworzanin polski” Łukasza Górnickiego) i ziemiańskiego (ten został ukazany u Reja). Renesansowe wzorce literackie umieszczano w traktatach (czyli „zwierciadłach”), szczegółowo opisujących przykładny sposób zachowania konkretnego typu bezimiennego bohatera. Biografia bohatera miała charakter dydaktyczny i zawierała szereg cennych rad mających przybliżyć czytelnikowi wzór szlacheckiego czy dworskiego ideału życia.
Dzieło Mikołaja Reja to zbiór praktycznych porad prezentujących sposób stworzenia idealnej ziemiańskiej rodziny. Autor sprawia wrażenie dobrego znawcy ludzkiej psychiki (jej skłonności i ułomności), jest spostrzegawczym obserwatorem i krytykiem obyczajów (przeciwnym wszelkim nowym modom). Jawi się jako znawca nie tylko ludzkiej osobowości, ale i religii oraz praw natury. Mimo tego, jako narrator „wycofuje się” na dalszy plan. Nie chce przemawiać jako „nauczyciel”, sprawia raczej wrażenie dobrego i doświadczonego sąsiada, wskazującego młodszym właściwy kierunek życia. Opisywany przez niego „ideał ziemiańskiego życia” opiera się przede wszystkim na umiejętnym stworzeniu dobrej rodziny i gospodarstwa przynoszącego liczne plony. Praca ziemianina ma przebiegać w pełnej zgodzie z cyklami natury, a jego życie duchowe - zgodnie z przekazami zawartymi w Biblii (ale i mądrości starożytnych filozofów). Kluczową wartością ziemiańskiej egzystencji ma być cnota (czyli m.in.: umiar, roztropność, zaradność) połączona z humanistyczną afirmacją życia.
