Kompozycja powieści jest zamknięta. Rozpoczyna się ekspozycją, w której poznajemy bohaterów, następnie poznajemy wydarzenia między rokiem 1819 a 1820, by zakończyć na smutnym finale - śmierci tytułowego bohatera. Otwarte pozostają losy Rastignaca i Vautrina. Nie wiemy, co stanie się z nimi. Pojawiają się w innych utworach cyklu "Komedii ludzkiej".
Fabuła "Ojca Goriot" zawiera wiele tajemnic, które dotyczą nieznanych wątków z życia bohaterów, które doprowadziły ich do chwili obecnej. Za każdym razem, kiedy bohaterowie pojawiają się, czytelnik otrzymuje drobne wskazówki na ich temat. Przykładem może być Vautrin - zanim dowiadujemy się, że prowadzi życie przestępcze, w fabule pojawiały się takie wskazówki, jak próby ściągnięcia na zła drogę Rastignaca czy przekupienie gospodyni, by mógł wracać do pensjonatu po jego zamknięciu. Powieść stanowi studium różnych charakterów ludzkich, które łączy jedna rzecz – nieugiętość, przejawiająca się w ciągłych próbach poprawy jakości swego życia. Żaden z bohaterów powieści nie ma czystego sumienia i nie można nazwać go wzorem postępowania.
Wpływ na Balzaca miał amerykański pisarz J. F. Cooper, który opisał rdzenną ludność Ameryki, przedstawiając walkę jednostki z barbarzyńskim otoczeniem. Jeden z bohaterów "Ojca Goriot", Vautrin, opisuje Paryż następująco: "las w Nowym Świecie, gdzie starło się dwadzieścia dzikich plemion". Balzac inspirował się także W. Scottem poprzez zastosowanie jako tła swej powieści prawdziwych, historycznych wydarzeń z ponapoleońskich czasów. Powieść Balzaca, mimo różnych opinii na jej temat, stała się popularna. Dzięki niej w języku francuskim utrwaliło się miano "Rastignac" na określenie człowieka, który chce poprawić swą pozycję społeczną za wszelką cenę. Powstało kilka ekranizacji powieści.
Powieść Balzaca rozpoczyna się słowami "Wszystko jest prawdziwe". Nie oznacza to, że bohaterowie, których opisuje, naprawdę żyli, jednak stanowią przedstawienie ludzi Paryża w pierwszej ćwierci XIX wieku. Ich życie, problemy, otoczenie odzwierciedlają realia tamtych czasów. Historycznym tłem opisywanych w książce wydarzeń jest czas po roku 1819, kiedy nastąpiła restauracja dynastii Burbonów. W Paryżu narastało napięcie między arystokracją, która powróciła do łask wraz z królem Ludwikiem XVIII, i wciąż niezadowoloną burżuazją. Ogromna większość mieszkańców miasta żyła w biedzie - niemal 3/4 ludności Paryża zarabiała mniej niż 500-600 franków, które wyznaczały minimalny standard życia. Z drugiej zaś strony po raz pierwszy nadeszły czasy, kiedy, ku zgrozie starej arystokracji, ludzie klas niższych mogli wstąpić na salony - decydował o tym wyłącznie ich majątek. Umieszczenie akcji utworu w różnych dzielnicach Paryża umożliwiło przedstawienie bezpośrednich różnic między nimi, co przekładało się na zróżnicowanie społeczne miasta. Piękne, bogate dzielnice zamieszkiwała arystokracja, zaś tereny wokół Dzielnicy Łacińskiej – burżuazja i miejscowa biedota. Szczegółowy opis paryskiej rzeczywistości czyni powieść wiarygodną. Dodatkowym czynnikiem, przemawiającym za realistycznym charakterem utworu, jest prawdopodobieństwo wszystkich zdarzeń – są one zwyczajne, nie mają żadnych znamion fantastyki.
Relacja między Rastignacem a Vautrinem przypomina tę pomiędzy Faustem a Mefistofelesem. Tak jak w dramacie Goethego mistrz przekazuje uczniowi gorzką prawdę o świecie i doprowadza do degeneracji jego charakteru. Vautrin i Goriot wprowadzają Rastignaca w dorosłość, wykładając swoje odmienne poglądy na życie.
