Gustaw Morcinek – biografia
Gustaw Morcinek (właściwie Augustyn Morcinek) – polski pisarz, działacz społeczny, poseł na Sejm PRL I kadencji (1952-1956). Urodził się w 1891 r. w Karwinie. Pochodził z ubogiej rodziny wozaka Józefa Morcinka. Spośród czwórki rodzeństwa to on był najmłodszy. Na chrzcie otrzymał imię Augustyn. Po śmierci ojca pomagał matce w utrzymaniu rodziny, pracując w kopalni już w wieku 16 lat (miał wtedy ukończoną tylko szkołę ludową w Karwinie).
Dzięki pomocy finansowej górników mógł podjąć dalszą edukację i wstąpić do Polskiego Seminarium Nauczycielskiego w Białej, które ukończył w 1914 r. W chwili wybuchu wojny został włączony do służby wojskowej w austriacko-węgierskim garnizonie w Cieszynie.
Od 1919 r. pracował jako nauczyciel w Skoczowie. Tutaj też obecnie znajduje muzeum biograficzne Gustawa Morcinka.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej wrócił do Polski, a 1 września 1939 r. wyjechał do Lwowa, skąd powrócił do Skoczowa na przełomie września i października. Po aresztowaniu przez gestapo osadzano go w niemieckich obozach koncentracyjnych. Aresztowano go głównie ze względu na prowadzoną przez niego przed wojną działalność antyniemiecką – w tym głoszenie propagandowych odczytów dla Polaków w Westfalii i wyśmiewanie niemieckiego kółka śpiewackiego, a także za nazwanie psa – bohatera jednego z jego utworów – Bismarck.
Proponowano mu wprawdzie uwolnienie w zamian za podpisanie volkslisty, ale Morcinek się nie zgodził.
Za swoją bogatą twórczość otrzymał wiele nagród, a jego książki wydawano również za granicą.
Morcinek był też czynnym działaczem społecznym i swego czasu angażował się w politykę. W 1918 r. brał udział w przewrocie Polskiej Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, który miał przyczynić się do tego, że znaczna część Księstwa Cieszyńskiego zamieszkiwana przez ludność polskojęzyczną zostanie przyłączona do Polski.
W latach 1936-1939 wiele podróżował (był m.in. we Francji, Włoszech, Austrii, Niemczech i Danii).
W okresie międzywojennym Morcinek prowadził propagandową, antyniemiecką działalność, przez niektórych określaną wręcz jako krzewienie nienawiści do Niemców. Po wojnie związał się ze Stronnictwem Demokratycznym, a z okręgu bielskiego został też posłem do Sejmu PRL I kadencji.
Niesłusznie przyjmuje się, że to on odpowiadał za przemianowanie Katowic na „Stalinogród” po śmierci Stalina. Tak naprawdę Katowice przemianowano uchwałą Bolesława Bieruta i Aleksandra Zawadzkiego 7 marca, a Morcinek odczytał „prośbę” o zmianę nazwy miasta dopiero na sejmie 28 kwietnia, tak więc prawie dwa miesiące od momentu powstania nazwy „Stalingród”. Sprawa ta odbiła się jednak zmianą stosunku mieszkańców Katowic do dotychczas lubianego na Śląsku pisarza. Od tej pory odnoszono się do niego nieprzychylnie i z brakiem szacunku. Zaczęto go nawet uważać za „ojca”, założyciela Stalinogrodu.
W 1951 r. Morcinka uhonorowano Nagrodą Państwową II stopnia. Otrzymał też ważne odznaczenia: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski i Order Sztandaru Pracy I i II klasy.
Pisarz zmarł na białaczkę 20 grudnia 1963 r. w Krakowie. Pochowano go na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie.
Debiutował w 1918 r. artykułem, „Wspomnienia z przewrotu w listopadzie 1918 r.”, który ukazał się w „Dzienniku Cieszyńskim”. Dalej swoje kroki skierował do redakcji „Zarania Śląskiego” (1920-9311). Jego najwybitniejsze utwory powstały jednak na przełomie lat 20. i 30. Dzięki nim Morcinek stał się jedynym znaczącym śląskim prozaikiem polskojęzycznym okresu międzywojennego. Ukazały się wtedy takie jego dzieła jak: zbiór nowel „Serce za tamą” (1929), powieści „Wyrąbany chodnik” (1931-1932) czy „Narodziny serca” (1932) i „Łysek z pokładu Idy” (1933). To właśnie dzięki tym utworom poświęconym w przeważającej części tematyce śląskiej i górniczej pisarz został doceniony i zapracował sobie na stałe miejsce w literaturze. Zofia Kossak nazwała go nawet następcą Orkana.
Po powrocie na Śląsk w 1946 r. ówczesne polskie władze zapewniły mu dobre warunki do tworzenia, choć jego utwory nie spotykały się już z tak wielkim uznaniem, jak te pisane jeszcze przed wojną.
W utworach Morcinka liryzm przeplata się z humorem i jest dodatkowo wzmacniany autentyzmem świata przedstawionego. Obok dzieł czysto publicystycznych i propagandowych pisał też powieści dla dzieci i młodzieży, powieści historyczne („Ondraszek”) czy nawet baśni, które nawiązywały do śląskich podań ludowych.
Istotną rolę w jego twórczości odgrywa też rozbudowana epistolografia (niekiedy pisał nawet do dwudziestu listów dziennie).
Wiele jego książek doceniono również za granicą i przetłumaczono na języki obce, a za swoją działalność literacką Morcinek zasłużył na miano jednego z najwybitniejszych śląskich pisarzy.
Dzięki pomocy finansowej górników mógł podjąć dalszą edukację i wstąpić do Polskiego Seminarium Nauczycielskiego w Białej, które ukończył w 1914 r. W chwili wybuchu wojny został włączony do służby wojskowej w austriacko-węgierskim garnizonie w Cieszynie.
Od 1919 r. pracował jako nauczyciel w Skoczowie. Tutaj też obecnie znajduje muzeum biograficzne Gustawa Morcinka.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej wrócił do Polski, a 1 września 1939 r. wyjechał do Lwowa, skąd powrócił do Skoczowa na przełomie września i października. Po aresztowaniu przez gestapo osadzano go w niemieckich obozach koncentracyjnych. Aresztowano go głównie ze względu na prowadzoną przez niego przed wojną działalność antyniemiecką – w tym głoszenie propagandowych odczytów dla Polaków w Westfalii i wyśmiewanie niemieckiego kółka śpiewackiego, a także za nazwanie psa – bohatera jednego z jego utworów – Bismarck.
Proponowano mu wprawdzie uwolnienie w zamian za podpisanie volkslisty, ale Morcinek się nie zgodził.
Za swoją bogatą twórczość otrzymał wiele nagród, a jego książki wydawano również za granicą.
Morcinek był też czynnym działaczem społecznym i swego czasu angażował się w politykę. W 1918 r. brał udział w przewrocie Polskiej Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, który miał przyczynić się do tego, że znaczna część Księstwa Cieszyńskiego zamieszkiwana przez ludność polskojęzyczną zostanie przyłączona do Polski.
W latach 1936-1939 wiele podróżował (był m.in. we Francji, Włoszech, Austrii, Niemczech i Danii).
W okresie międzywojennym Morcinek prowadził propagandową, antyniemiecką działalność, przez niektórych określaną wręcz jako krzewienie nienawiści do Niemców. Po wojnie związał się ze Stronnictwem Demokratycznym, a z okręgu bielskiego został też posłem do Sejmu PRL I kadencji.
Niesłusznie przyjmuje się, że to on odpowiadał za przemianowanie Katowic na „Stalinogród” po śmierci Stalina. Tak naprawdę Katowice przemianowano uchwałą Bolesława Bieruta i Aleksandra Zawadzkiego 7 marca, a Morcinek odczytał „prośbę” o zmianę nazwy miasta dopiero na sejmie 28 kwietnia, tak więc prawie dwa miesiące od momentu powstania nazwy „Stalingród”. Sprawa ta odbiła się jednak zmianą stosunku mieszkańców Katowic do dotychczas lubianego na Śląsku pisarza. Od tej pory odnoszono się do niego nieprzychylnie i z brakiem szacunku. Zaczęto go nawet uważać za „ojca”, założyciela Stalinogrodu.
W 1951 r. Morcinka uhonorowano Nagrodą Państwową II stopnia. Otrzymał też ważne odznaczenia: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski i Order Sztandaru Pracy I i II klasy.
Pisarz zmarł na białaczkę 20 grudnia 1963 r. w Krakowie. Pochowano go na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie.
Charakterystyka twórczości
Gustaw Morcinek pisał nie tylko książki, ale również utwory publicystyczne, w których głosił swoje poglądy polityczne i społeczne.Debiutował w 1918 r. artykułem, „Wspomnienia z przewrotu w listopadzie 1918 r.”, który ukazał się w „Dzienniku Cieszyńskim”. Dalej swoje kroki skierował do redakcji „Zarania Śląskiego” (1920-9311). Jego najwybitniejsze utwory powstały jednak na przełomie lat 20. i 30. Dzięki nim Morcinek stał się jedynym znaczącym śląskim prozaikiem polskojęzycznym okresu międzywojennego. Ukazały się wtedy takie jego dzieła jak: zbiór nowel „Serce za tamą” (1929), powieści „Wyrąbany chodnik” (1931-1932) czy „Narodziny serca” (1932) i „Łysek z pokładu Idy” (1933). To właśnie dzięki tym utworom poświęconym w przeważającej części tematyce śląskiej i górniczej pisarz został doceniony i zapracował sobie na stałe miejsce w literaturze. Zofia Kossak nazwała go nawet następcą Orkana.
Po powrocie na Śląsk w 1946 r. ówczesne polskie władze zapewniły mu dobre warunki do tworzenia, choć jego utwory nie spotykały się już z tak wielkim uznaniem, jak te pisane jeszcze przed wojną.
W utworach Morcinka liryzm przeplata się z humorem i jest dodatkowo wzmacniany autentyzmem świata przedstawionego. Obok dzieł czysto publicystycznych i propagandowych pisał też powieści dla dzieci i młodzieży, powieści historyczne („Ondraszek”) czy nawet baśni, które nawiązywały do śląskich podań ludowych.
Istotną rolę w jego twórczości odgrywa też rozbudowana epistolografia (niekiedy pisał nawet do dwudziestu listów dziennie).
Wiele jego książek doceniono również za granicą i przetłumaczono na języki obce, a za swoją działalność literacką Morcinek zasłużył na miano jednego z najwybitniejszych śląskich pisarzy.
Najważniejsze dzieła
- Byli dwaj bracia (1928)
- Serce za tamą (1929)
- Wyrąbany chodnik (1931-1932)
- Narodziny serca (1932) – powieść dla młodzieży
- Łysek z pokładu Idy (1933)
- Śląsk (1933), monografia
- Chleb na kamieniu (1932) – zbiór nowel
- Inżynier Szeruda (1937)
- Listy spod morwy (1945) – wspomnienia obozowe
- Ludzie są dobrzy (1946)
- Wyorane kamienie (1946)
- Dwie korony. Rzecz o ojcu Maksymilianie Maria Kolbe (1948)
- Uśmiech na drodze (1948)
- Pokład Joanny (1950), Państwowa Nagroda Literacka
- Ondraszek (1953) – powieść historyczna
- Jak górnik Bulandra diabła oszukał (1958) – baśnie śląskie
- Gwiazdy w studni, powieść dla dzieci
- Mat Kurt Kraus (1957)
- Siedem zegarków kopidoła Joachima Rybki (1960)
- Przedziwne śląskie powiarki (1961) – baśnie śląskie
- Ziemia cieszyńska (1968) – zbiór esejów o tematyce krajoznawczej
- Czarna Julka (1957, pierwsze wydanie 1959)
- Maszerować
