,,Dolina Issy” to przede wszystkim powieść o dojrzewaniu głównego bohatera (tzw. powieść inicjacyjna) oraz utwór z elementami autobiograficznymi. Autor wykorzystał swoje własne wspomnienia z czasów dzieciństwa opisując rodzinną miejscowość Szetejnie (czyli Ginie) i charakteryzując ludność zamieszkałą w dolinie Niewiaży (powieściowej Issy). Utwór ma formę luźnych wspomnień, tworzących ciąg kolejnych etapów dorastania bohatera. Tomasz odkrywa kolejno tajemnice: swojego domu, najbliższych, przyjaciół rodziny, towarzyszy zabaw, otaczającej go przyrody i samego siebie. Wątki poboczne dotyczą ludzi, którzy w jakiś sposób wpłynęli na sposób postrzegania świata przez bohatera. Dziadkowie, Magdalena, Domcio, Bukowski – każde z nich zmusiło chłopca do spojrzenia na rzeczywistość z innej perspektywy.
W powieści znajdziemy także obraz przedwojennego świata (po I-ej, przed II wojną światową), który definitywnie odszedł do przeszłości. Świata wielokulturowej, małej społeczności, która pomimo uprzedzeń potrafi się wspierać i ze sobą współżyć. Utwór jest cennym zapisem ludowych obyczajów, podań i wierzeń sięgających aż do czasów pogaństwa.
Warto też zwrócić uwagę na warstwę filozoficzną powieści. Doświadczeniom Tomasza towarzyszą liczne przemyślenia na temat śmierci, natury ludzkiej i praw przyrody. Chłopiec stara się intuicyjnie wyczuć, na czym polega istota rzeczywistego świata. Dręczony wątpliwościami prosi Boga: ,,Pozwól, żebym pojął, wtedy, kiedy Tobie spodoba się mnie oświecić, Twój świat. Taki jaki naprawdę jest, a nie taki, jaki mnie się wydaje”. I to pragnienie będzie towarzyszyć bohaterowi podczas opuszczania ,,kraju lat dziecinnych”.
W powieści znajdziemy także obraz przedwojennego świata (po I-ej, przed II wojną światową), który definitywnie odszedł do przeszłości. Świata wielokulturowej, małej społeczności, która pomimo uprzedzeń potrafi się wspierać i ze sobą współżyć. Utwór jest cennym zapisem ludowych obyczajów, podań i wierzeń sięgających aż do czasów pogaństwa.
Warto też zwrócić uwagę na warstwę filozoficzną powieści. Doświadczeniom Tomasza towarzyszą liczne przemyślenia na temat śmierci, natury ludzkiej i praw przyrody. Chłopiec stara się intuicyjnie wyczuć, na czym polega istota rzeczywistego świata. Dręczony wątpliwościami prosi Boga: ,,Pozwól, żebym pojął, wtedy, kiedy Tobie spodoba się mnie oświecić, Twój świat. Taki jaki naprawdę jest, a nie taki, jaki mnie się wydaje”. I to pragnienie będzie towarzyszyć bohaterowi podczas opuszczania ,,kraju lat dziecinnych”.
