Opowieść o bursztynie
W opowiadaniu tym zobrazowane zostały losy mieszkańców jednej ze starosłowiańskich wiosek nad morzem. Mieszkańcy ci zajmują się głównie poszukiwaniem bursztynów. Legenda głosiła, że w wiosce miał zjawić się rzymski arystokrata, który w zamian za drogocenny minerał miał wykupić córkę jednego z osadników. Stało się jednak inaczej, gdyż arystokrata odsprzedał ją człowiekowi o imieniu Ino za niezwykle duży kawałek bursztynu.
U świtu dziejów
W opowiadaniu tym mowa jest o chrystianizacji Słowian za czasów panowania Mieszka I. Początkowo lud nie rozumie zasad wiary, ale poznając boskie miłosierdzie, stopniowo zaczyna wierzyć w Boga i chce za Nim podążać.
Przysięga
Umierając, Mieszko zapoznaje syna z dziejami słowiańskich ziem i poszczególnych plemion, które przez lata nimi władały. Wymusza też na nim obietnicę, by w przyszłości zjednoczył wszystkie plemiona i uczynił z nich jedno potężne państwo, nad którym będzie niepodzielnie panował. Chłopiec, będąc już królem Bolesławem Chrobrym, spełnia tę przysięgę.
Purpurowy szlak
W opowiadaniu opisany został purpurowy chodnik, jaki na przyjazd Cesarza Ottona III rozkazał poddanym utkać Bolesław Chrobry. Otton miał wówczas przybyć na zjazd gnieźnieński, a chodnik stał się symbolem drogi Słowian, którzy z rozproszonego ludu potrafili przeistoczyć się w sprawnie funkcjonujący, silny naród.
Ojcowie cystersi w Mogile
W rozdziale tym autorka opisała nowości w dziedzinie budownictwa, rolnictwa, gospodarowania, które przywieźli do Polski cystersi i z którymi następnie zaznajamiali mieszkańców.
Idą…
W opowiadaniu opisane zostały krwawe zmagania z Tatarami w XIII w. Odwagi do stawienia czoła najeźdźcom dodaje Kinga – wdowa po Bolesławie Wstydliwym, przełożona sądeckiego konwentu klarysek. Później w uznaniu zasług królowej uczyniono ją świętą.
Uczta Wierzynka
Zaprezentowana została tu słynna królewska uczta u Mikołaja Wierzynka, który był generalnym zarządcą królewskiego dworu. Uczta odbyła się w 1364 r. Król Kazimierz Wielki przypomniał w jej trakcie władcom, że potęga państwa zależy w dużej mierze od wykazywania zainteresowania losem najbiedniejszych warstw społecznych i podejmowania działań, które ich ten los poprawić.
Hołd pruski
Trwający prawie 150 lat konflikt z Zakonem Krzyżackim zostaje wreszcie zażegnany i kończy się kapitulacją Zakonu, który musi od teraz uznać zwierzchnictwo polskiego króla. Nowe relacje z Zakonem zostają określone podczas hołdu pruskiego, który odbywa się 10 kwietnia 1525 r. Wówczas to Wielki Mistrz Zakonu Albrecht Hohenzollern przekazuje we władanie Zygmuntowi Staremu zsekularyzowane Księstwo Prus.
Strażnicy morza
W rozdziale omówiony jest rozwój bałtyckiej floty obronnej w XVI w.
Sąsiedzki dar
Mikołaj Rej rozmawiając z sąsiadem, uzasadnia konieczność używania w swojej twórczości języka ojczystego zamiast łaciny. Zwraca głównie uwagę na przyszłe korzyści, jakie kolejnym pokoleniom przyniesie takie podejście do spraw ojczystego języka. Przyczyni się ono także do zwiększenia samoświadomości narodu.
Pod lipą
W opowiadaniu zaprezentowana zostało sielankowe życie Jana Kochanowskiego, który wspólnie z ukochaną córką Urszulą odpoczywa w zacisznym cieniu lip.
Prawo książęce
Księżna Katarzyna Sydonia poznawszy historię pewnego wieśniaka, rozkazuje znieść obowiązujące prawo, na mocy którego bardziej chronione są królewskie dziki aniżeli ludzie, którzy narażając swoje zdrowie, a nawet życie, chroniąc pole uprawne przed zwierzętami.
Proroczyna Boży
Obraz kaznodziei – Piotra Skargi – który swoimi kazaniami pisanymi w języku polskim starał się walczyć o poprawę losu pokrzywdzonego i uciemiężonego ludu. Bronił najbiedniejszych, starając się przekonać panów, że należy im się równe traktowanie i mają takie samo prawo do szacunku, jakie przysługuje szlachcie i magnatom.
W pracowni Rembrandta
Opowiadanie jest relacją ze spotkania Rembrandta van Rijna z pułkownikiem Noskowskim i przedstawia historię powstawania portretu polskiego wojaka.
Wesele w Jaworowie
We wsi Jaworowo mieszka pewna Maryjka, która chciałaby wyjść za kowala, jednak nie ma odpowiedniego wiana. W takich sytuacjach prawo ustanawia, że to lokalny dwór powinien wypłacić posag. Maryjka idzie więc do dworu, by zawalczyć o to, co jej się należy. Po drodze trafia na króla Jana III Sobieskiego, który wzruszony jej losem postanawia ofiarować jej pieniądze na wiano i zorganizować wesele, w którym również weźmie udział.
Zemsta błazna
Rozdział przedstawia historię pewnego błahego konfliktu, jaki wybucha między zubożałym szlachcicem a błaznem króla Jana III Sobieskiego.
Jak pan Kulesza kościół odbudował
Dzieje szlachcica Jacka Kuleszy stają się okazją do zobrazowania konfliktów między biedną i bogatą szlachtą w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej.
Sas i Las
W czasie wesela we wsi Boguszówka rozgrywał się konflikt między panującymi wówczas w Polsce Sasem i królem Leszczyńskim. Samowola i nadużycia rozpasanej szlachty zaczynają już wtedy zwiastować rychły upadek kraju.
Przy święconym
W rozdziale opisane jest życie Sarmatów – zazwyczaj biorących się za łby i pod byle pretekstem wszczynających awantury i kłótnie, ale potrafiących też zażegnać zatargi i w pełnej zgodzie obchodzić Wielkanoc.
Do światła
Portret Stanisława Konarskiego, który miał pomysł na zreformowanie polskiej oświaty, mającej kształcić światłych obywateli, nie bojących się walczyć o podniesienie kraju z upadku.
Na łowach
Obrazek z łowów na niedźwiedzia służy przypomnieniu o łgarstwach księcia Karola Radziwiłła, których dopuszczał się przez całe życie.
Imieniny u Luneville
Imieniny Stanisława Leszczyńskiego stają się okazją do rozmyślań nad tragiczną sytuacją pohańbionej ojczyzny, znajdującej się w niewłaściwych rękach.
Nad kanałem
Dzięki zbudowaniu kanału ułatwiona została komunikacja między zachodnią a wschodnią Rzeczpospolitą.
Obiad czwartkowy
Opis jednego ze słynnych spotkań organizowanych dla intelektualistów przez króla Stanisława Augusta.
Ocknienie
Kres świetności Rzeczypospolitej i oddanie jej pod panowanie okrutnej rosyjskiej carycy. Ojczyznę „sprzedała” zachłanna nowych przywilejów szlachta.
Spotkanie
Relacja z przebiegu spotkania między Tadeuszem Kościuszko i Kazimierzem Pułaskim, które odbyło się na amerykańskiej ziemi. Mimo odmiennych poglądów na temat polskiego społeczeństwa dla obu najważniejsza była walka o wyzwolenie ojczyzny.
Na szczycie Mount Blanc
Bohaterem opowiadania jest Antoni Malczewski – poeta, który po zawodzie miłosnym postanowił zdobyć największy alpejski szczyt. Osiągając go, przekonał się, że w życiu liczy się coś więcej niż tylko osobiste szczęście.
Nieporozumienie
Relacja ze spotkania Kazimierza Brodzińskiego i zwykłego chłopa – Jury Gaydzicy – jest wyjściem do snucia rozważań na temat przepaści kulturowej, jaka istnieje między szlachcicami a chłopstwem i powoduje tylko narastanie i pogłębianie się konfliktów, wzajemnej niechęci.
Przerwane posiedzenie
W opowiadaniu autorka relacjonuje przebieg posiedzenia warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, podczas którego reprezentanci oświeceniowego nurtu krytykują romantycznych poetów. Posiedzenie przerywa wybuch powstania listopadowego, dla którego inspiracją była twórczość „nieopierzonych” buntowników.
Na paryskim bruku
Historia powstania legendarnego dzieła – „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.
Doktor Marcinek
Portret wybitnego pozytywisty i społecznika Karola Marcinkowskiego, który w walce o wolność ojczyzny był w stanie poświęcić swoją rodzinę, zdrowie, a nawet życie.
Koncert Szopena
Koncert wybitnego polskiego pianisty w paryskim domu polskich emigrantów umożliwia im powrót myślami do wytęsknionej, ukochanej ojczyzny.
