„Mowa jest srebrem, a milczenie złotem” – mówi stare, mądre przysłowie. Mimo tego motyw milczenia pojawia się w literaturze dość rzadko. Trudno wskazać tekst, w którym milczenie bohatera stanowiłoby główny wątek. Najłatwiej połączyć to pojęcie z motywami ciszy, tajemnicy (ukrywania prawdy przez bohatera), smutku, buntu (milczenie jako sprzeciw), poszukiwania (Boga, własnej tożsamości, ukojenia). Powody milczenia konkretnych bohaterów literackich bywają różnorodne.
Opisując ten motyw należy wskazać i wyjaśnić przyczyny zachowania (motywacje) danej postaci. Bohaterowie milczą, gdyż najczęściej ukrywają jakąś prawdę (Tyrezjasz z „Króla Edypa”, „Balladyna” Juliusza Słowackiego). Często za milczeniem kryje się podstęp lub zły zamiar bohatera („Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza), rzadziej wstyd przed wykryciem prawdy lub szlachetne pragnienie uratowania kogoś bliskiego (bohaterowie „Kamizelki” Prusa). W literaturze romantyzmu motyw milczenia często łączony jest z samotnością (motyw ciszy w „Sonetach krymskich” A. Mickiewicza), wyczekiwaniem, melancholią („Cierpienia młodego Wertera” J.W. Goethego).
Milczenie może być też reakcją świata (Boga, natury, kosmosu) na trudne, egzystencjalne pytania zadawane przez bohatera. Wątek boskiego milczenia (braku reakcji Boga na wezwania człowieka) pojawia się m.in. w „Dziadach” cz. III Adama Mickiewicza, „Hymnach” Jana Kasprowicza i „Trenach” Jana Kochanowskiego (w ostatnim utworze cyklu pojawia się jednak „odpowiedź z zaświatów”). W literaturze dotyczącej wydarzeń II wojny światowej milczenie pojawia się często jako reakcja na okrucieństwo i zezwierzęcenie człowieka. Zszokowany świadek zbrodni milczy nie znajdując słów na określenie ludzkiej podłości (tutaj np.: „Profesor Spanner” Zofii Nałkowskiej, „Opowiadania” Tadeusza Borowskiego, „Inny
Opisując ten motyw należy wskazać i wyjaśnić przyczyny zachowania (motywacje) danej postaci. Bohaterowie milczą, gdyż najczęściej ukrywają jakąś prawdę (Tyrezjasz z „Króla Edypa”, „Balladyna” Juliusza Słowackiego). Często za milczeniem kryje się podstęp lub zły zamiar bohatera („Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza), rzadziej wstyd przed wykryciem prawdy lub szlachetne pragnienie uratowania kogoś bliskiego (bohaterowie „Kamizelki” Prusa). W literaturze romantyzmu motyw milczenia często łączony jest z samotnością (motyw ciszy w „Sonetach krymskich” A. Mickiewicza), wyczekiwaniem, melancholią („Cierpienia młodego Wertera” J.W. Goethego).
Milczenie może być też reakcją świata (Boga, natury, kosmosu) na trudne, egzystencjalne pytania zadawane przez bohatera. Wątek boskiego milczenia (braku reakcji Boga na wezwania człowieka) pojawia się m.in. w „Dziadach” cz. III Adama Mickiewicza, „Hymnach” Jana Kasprowicza i „Trenach” Jana Kochanowskiego (w ostatnim utworze cyklu pojawia się jednak „odpowiedź z zaświatów”). W literaturze dotyczącej wydarzeń II wojny światowej milczenie pojawia się często jako reakcja na okrucieństwo i zezwierzęcenie człowieka. Zszokowany świadek zbrodni milczy nie znajdując słów na określenie ludzkiej podłości (tutaj np.: „Profesor Spanner” Zofii Nałkowskiej, „Opowiadania” Tadeusza Borowskiego, „Inny
