Nowela Elizy Orzeszkowej opowiada o losie jednego z oddziałów powstańczych, walczących w powstaniu styczniowym. Oddział toczy boje na Polesiu, w lasach Horeckich, a dowódcą jest Romuald Traugutt, przyszły dyktator powstania. Powstańcy są marnie uzbrojeni, nie mogą stawić czoła armii carskiej. W czasie decydującej bitwy przeważające siły rosyjskie rozbijają oddział, mordują też rannych Polaków.
Problematyka utworu dotyczy walki powstańczej, prowadzonej z carskim najeźdźcą, Orzeszkowa opisuje walczących w polskim oddziale: młodego naukowca – Marysia Tarłowskiego, dowódcę jazdy - Jagmina. Żaden z nich nie przeżyje bitwy z carskim wojskiem. Spoczną w bezimiennej mogile, która ma przypominać kolejnym pokoleniom, że ofiara tych ludzi nie poszła na marne. Leśna mogiła jest jednocześnie symbolem odwagi, patriotyzmu i męstwa walczących Polaków.
Orzeszkowa opowiada o prostym życiu powstańców, ukrywaniu się w lasach, bitwach i potyczkach, a także o uczuciu między Jagminem i Anielą, siostrą Marysia. Nie ma czasu, by miłość się rozwinęła, gdyż Jagmin ginie.
Opowieść o powstańcach snują leśne drzewa, niemi świadkowie tragicznych wydarzeń i bohaterskich czynów.
